ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމަ ހުއްޓާލި އެއްބަސްވުން

ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގައި ޖަރުމަނު ބަލިވެ, އަމާންދީ، ހަނގުރާމަ ހުއްޓާލުމަށް ބޭނުންވާކަމަށް އެދުމާ އެކު، އެ ހަނގުރާމަ އެއްކޮށް ހުއްޓާލުމަށް ހެދުނު އެއްބަސްވުމަށް ނުވަތަ މުއާހަދާއަށް ކިޔާ ނަމަކީ “ޓްރިޓީ އޮފް ވަރސޭ” (Treaty of Versailles) އެވެ. މި އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރެވުނީ، ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިން ނަޞްރު ލިބުނު އިންތިހާދާއި އެ ހަނގުރާމައިން ބަލިވި ޖަރުމަނުވިލާތާ ދެމެދު، 1919 ވަނަ އަހަރުގެ ޖޫން މަހުގައެވެ. ޞުލްޙައިގެ ޝަރުތުތަކެއް ކޯޑިފައިކޮށްފައިވާ މި އެއްބަސްވުމުގެ މުއާހަދާއަށް މި ނަން ދެވުނީ، އެ މުއާހަދާގައި ސޮއިކުރެވުނީ ޕެރިހުގައި ހުންނަ ވަރސޭ ގަނޑުވަރުގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ.

ވަރސޭ މުޢާހަދާއިން ޖަރުމަނުވިލާތަށް ގިނަ ފިއްތުންތަކާއި ހުރަސްތަކެއް ކަނޑައެޅިއެވެ. އެގޮތުން، ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމަ ފެށުމުގެ ފުރިހަމަ ޒިންމާ ޖަރުމަނުން އުފުލަން ޖެހުމާއި، ޖަރުމަނުގެ ބައެއް ބިންތައް އަތުލުމާއި، އިޤުތިޞާދީގޮތުން ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ޖަރުމަނުން ދޭންޖެހުމާއި، ޖަރުމަނުގެ އަސްކަރީ ދައުރު ހަނިކުރުން ނުވަތަ ޑީމިލިޓަރައިޒްކުރުން ފަދަ ކަންކަން މި މުއާހަދާގައި ހިމަނާފައި އޮތެވެ.

ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން ފުނޑުފުނޑުވެފައި އޮތް ޖަރުމަނުވިލާތުގެ އިޤުތިޞާދީ ހީނަރުކަން މި މުޢާހަދާގެ ސަބަބުން އިންތިހާއަށް ދަށަށް ދިޔައެވެ. އަދި ޔޫރަޕާ ދެކޮޅު ނުރުހުންތައް އެ ޤައުމުގައި އިންތިހާއަށް މަތިވެގެން ދިޔައެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ، ޖަރުމަނުގައި ހަރުކަށި ޤައުމިއްޔަތެއް ފުޅާވެ، އެޑޮލްފް ހިޓްލަރާއި އޭނާގެ ނާޒީ ޕާޓީ އުފެދުމަށް މެދުވެރިވި ހައްދުފަހަނައަޅާފައިވާ ނޭޝަނަލިސްޓް އިޙްސާސްތަކަށް އިތުރު ޖާގަ ލިބިގެން ދިޔުމެވެ. ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމަ ފެށުނީ، މި މުއާހަދާގައި ސޮއިކުރެވުނުތާ ވިހި އަހަރު ފަހުން، އެ މުއާހަދާއިން ކަނޑައެޅި ޝަރުތުތަކުން ހައްލެއް ނުލިބިގެން ކަމުގައި ގިނަ ބަޔަކު ޤަބޫލުކުރެއެވެ.

“ދަ 14 ޕޮއިންޓްސް”

1918 ވަނަ އަހަރުގެ ޖަނަވަރީ މަހު އެމެރިކާގެ ކޮންގްރެސްއަށް ދެއްވި ތަޤުރީރެއްގައި އެމެރިކާގެ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަން، ހަނގުރާމައަށްފަހު ދުނިޔެއަށް ޓަކައި އޭނާގެ ނަމޫނާ ތަޞައްވުރެއް ބަޔާންކުރެއްވިއެވެ. ސެންޓްރަލް ޕަވަރސް (ޖަރުމަނާއި އެ ޤައުމުގެ ބައިވެރިން) އާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމައިގައި ނިކުތް އިއްތިހާދު (ފަރަންސޭސިވިލާތް، އިނގިރޭސިވިލާތް، ރަޝިއާ، އިޓަލީ، ޖަޕާން އަދި ޔޫއެސް ކޯލިޝަން) އަށް ލިބުނު ކާމިޔާބީއަށް ފަހު، “14 ޕޮއިންޓްސް” ގެ ނަމުން ނަންދެވިފައިވާ މި ތަޤުރީރުގައި ވިލްސަން ވަނީ، ވަކިވަކި ސަރަހައްދީ ރަށްވެހިކަމުގެ އިތުރުން، ސަރަހައްދީ ރޮނގުގައި، ޔޫރަޕްގެ ތަފާތު ނަސްލުތަކުގެ މީހުންނަށް ޤައުމީ ފެންވަރުގައި އަމިއްލަ ވެރިކަމެއް ކުރުމުގެ މުހިންމުކަމުގެ މައްޗަށް އަލިއަޅުވާލައްވާފައެވެ. އަދި މިފަދަ ބޮޑު ހަނގުރާމައެއް ހުއްޓުވުމަށް ޓަކައި ކުރިއަށް އޮތް ތަނުގައި ބައިނަލުއަގުވާމީ ދެބަސްވުންތަކަށް ފަރުވާ ދެވޭނެ، އަދި، އެކި ޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި އެއްބާރުލުން އިތުރުކުރެވޭނެ “ޖެނެރަލް އެސޯސިއޭޝަން އޮފް ނޭޝަންސް” އެއް އުފެއްދުމަށް ވެސް ވިލްސަން ހުށަހެޅުއްވިއެވެ. ވިލްސަން އިޝާރާތްކުރެއްވި ޖަމްޢިއްޔާ ފަހުން މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައީ “ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް” ގެ ނަމުންނެވެ.

ވިލްސަންގެ “14 ޕޮއިންޓްސް” ގެ ހުލާސާގައި ހިމަނުއްވާފައިވާ ބައެއް ނުކުތާތަކުގެ ތެރޭގައި، ޑިޕްލޮމަސީއަކީ ސިއްރު މުއާހަދާތަކެއް ނެތް، އާންމު ވާންޖެހޭނެ އެއްޗެއް ކަމާއި، ހުރިހާ ޤައުމަކަށް ވެސް ކަނޑުތަކުގައި ދަތުރުކުރުމުގެ މިނިވަންކަން އޮންނަން ޖެހޭނެ ކަމާއި، ޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި ހުރި އިޤުތިޞާދީ ހުރަސްތައް ނައްތާލައި، ހުރިހާ ޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި މިނިވަން ވިޔަފާރީގެ މުޢާމަލާތްތައް ކުރެވެންވާނެ ކަމާއި، ހުރިހާ ޤައުމަކުން ވެސް އާންމު ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް ޓަކައި ހަތިޔާރު މަދުކުރަން ޖެހޭކަން ހާމަކުރެއްވިއެވެ. އަދި، އިސްތިޢުމާރު ކުރުމުގައި ޢަދުލުވެރިކަމާއި ދެ ފަރާތް ހަމަހަމަވާން ޖެހޭނެ ކަމާއި، ގެއްލިފައިވާ ރަޝިޔާގެ ސަރަޙައްދުތައް އިޢާދަކޮށްދީ މިނިވަންކޮށްދިނުމާއި، ބެލްޖިއަމް އަލުން މިނިވަންކޮށްދިނުމުގެ އިތުރުން، މިނިވަން ދައުލަތެއްގެ ގޮތުގައި ޕޮލެންޑް އުފެއްދުމާއި ބައިނަލުއަގުވާމީ ދެބަސްވުންތަކަށް ފަރުވާދިނުމަށް، ޤައުމުތަކުގެ އާންމު ޖަމްޢިއްޔާއެއް އެކުލަވާލަން ހުށަހެޅުއްވިއެވެ.

ވިލްސަންގެ މި ތަޞައްވުރުން ދުނިޔެއަށް ސުލްހަ ގެނެވޭނެ ކަމުގެ އިތުބާރު އުފެދިގެން ދިޔައެވެ. ހަނގުރާމައިގައި ކިތަންމެ ބޮޑެތި ޖަރީމާތަކެއް ހިންގާފައިވީ ނަމަވެސް، އެއްވެސް ޤައުމަކާ ދެކޮޅަށް ޒާތީ ތައައްސަބު ނުގެންގުޅެ، ކުރިމަގަށް ވިސްނައިގެން ދަތުރުކުރުމުގެ މަގުތަކެއް އެ ތަޞައްވުރުން ދައްކުވައިދިނެވެ. އެހެންކަމުން، ފުރަތަމަ ބޮޑުހަނގުރާމަ ހުއްޓާލައި، ހަތިޔާރު ބަހައްޓައި، އަމާންދިނުމަށް ފަހު، 1918 ވަނަ އަހަރުގެ ނޮވެންބަރު މަހުގެ 11 ވަނަ ދުވަހު ޖަރުމަނުވިލާތުގެ ލީޑަރުން މި އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރެއްވުމަށް ނިންމެވިއެވެ. ވިލްސަން ފާޅުކުރައްވާފައިވާ މި ތަޞައްވުރަކީ މުސްތަޤުބަލުގައި އެކުލަވާލެވޭ ޞުލްޙައިގެ މުޢާހަދާތަކުގެ ބިންގަލަކަށް ވެގެންދާނެ ކަމަށް ހީކުރެވިގެންނެވެ.

ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސް

1918 ވަނަ އަހަރުގެ އޮކްޓޫބަރު މަހު ހަތިޔާރު ބަހައްޓައި އަމާންދިނުމުގެ ކަންކަން ހަމަޖެއްސުމަށް ޖަރުމަނު ސަރުކާރުން އެމެރިކާގެ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަންއަށް ދެންނެވުމުން، 1918 ވަނަ އަހަރުގެ ޖަނަވަރީ މަހު އެމެރިކާގެ ކޮންގްރެސްއަށް އެމަނިކުފާނު ހުށަހެޅުއްވި “14 ޕޮއިންޓްސް” އަކީ ޢަދުލުވެރި ޞުލްޙައެއްގެ ބިންގަލެއްގެ ގޮތުގައި ބަލައިގަނެ، އެކަން އިޢުލާނު ކުރެއްވިއެވެ.

ނަމަވެސް އެކުވެރި ޤައުމުތަކުން ޑިމާންޑް ކުރީ “އެއްގަމާއި، ކަނޑުމަގުންނާއި، ވައިގެ މަގުން ޖަރުމަނުވިލާތުން ހިންގި ޖަރީމާތަކުގެ ސަބަބުން އެކުވެރި ޤައުމުތަކުގެ މަދަނީ އާބާދީތަކަށާއި އެ މީހުންގެ މުދަލަށް ލިބުނު ހުރިހާ ގެއްލުމެއްގެ ބަދަލު ޖަރުމަނުން ދިނުމަށެވެ.”

އާދެ، ވަރސޭ މުއާހަދާ އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިއަށްދިޔަ ދުވަސްވަރަކީ، 1918-1919 އަށް ދުނިޔެއަށް ކުރިމަތިވި ސްޕެނިޝް ފުލޫ ބަލިމަޑުކަމުގެ ޝިކާރައަކަށްވެފައި އޮތް ދުވަސްވަރު ވެސް މެއެވެ. އެ މުއާހަދާ އެކުލަވާލީ، ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސްގެ ތެރެއިން 1919 ވަނަ އަހަރުގައެވެ.

ޕެރިސް ޕީސް ކޮންފަރެންސްގައި ކަނޑައެޅި ޝަރުތުތައް

ފަރަންސޭސިވިލާތުގެ ވެރިރަށް ޕެރިހުގައި ކުރިއަށްދިޔަ ސުލްހައިގެ މަޝްވަރާތައް ލީޑުކުރެއްވީ، ފުރަތަމަ ބޮޑު ހަނގުރާމާގައި ކާމިޔާބު ހޯއްދެވި ބޮޑެތި ޤައުމުތަކުގެ ހަތަރު ލީޑަރުންނެވެ. “ދަ ބިގް ފޯރ” ގެ ނަމުން މަޝްހޫރުވި ލީޑަރުންގެ ގޮތުގައި އެ މަޝްވަރާތަކުގައި އިސްކޮށް ބައިވެރިވެ ވަޑައިގެންނެވީ އެމެރިކާގެ ރައީސް ވުޑްރޯ ވިލްސަންއާއި، ގްރޭޓް ބްރިޓަންގެ ބޮޑުވަޒީރު ޑޭވިޑް ލޮއިޑް ޖޯޖާއި، ފަރަންސޭސިވިލާތުގެ ބޮޑުވަޒީރު ޖޯޖްސް ކްލެމެންސީއޯއާއި، އިޓަލީވިލާތުގެ ބޮޑުވަޒީރު ވިޓޯރިއޯ އޯލަންޑޯއެވެ.

 

މުއާހަދާ އެކުލަވާލެއްވިއިރު، އެ މުއާހަދާގެ މުހިންމު ނިންމުންތައް މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ނިންމެވީ، އެމެރިކާއާއި އިނގިރޭސިންނާއި ފަރަންސޭސިވިލާތުގެ ތިން ލީޑަރުންނެވެ.

އެ މުއާހަދާ އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތް ކުރިއަށް ދިޔައިރު، ހަނގުރާމައިން ބަލިވި ޖަރުމަނާއި އެ ޤައުމުގެ ބައިވެރިންގެ ގޮތުގައި ހަރަކާތްތެރިވި ބާރުތައް ކަމަށްވާ އޮސްޓްރިއާ-ހަންގޭރީ، ބަލްގޭރިއާ އަދި އޮޓޮމަން އެމްޕަޔަރ (ތުރުކީ) މި މަޝްވަރާތަކުގައި ތަމްސީލުކުރުމުގެ ފުރުޞަތު ދީފައެއް ނުވެއެވެ. ހަނގުރާމައިން މޮޅުވި، އިއްތިހާދީންގެ ތެރޭ ހިމެނޭ އެހެނިހެން ޤައުމުތަކުން ވެސް މުއާހަދާ ބައްޓަންކުރުމުގައި ކުޅުނީ ވަރަށް ކުޑަ ދައުރެކެވެ.

ގުޅިފައިވާ ބާރުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މުހިންމު އެއް ބާރުކަމުގައިވާ ރަޝިއާ ވެސް މަޝްވަރާތަކުގައި ބައިވެރިވެފައެއް ނުވެއެވެ. އެހެނީ، 1917 ވަނަ އަހަރު، ރަޝިޔާގެ އާ ސަރުކާރުން ޖަރުމަނާ އެކު ވަކި ސުލްހައެއް ނިންމައި، އެ “ހާޖާނުގަނޑެއް” ފަދަ މަޝްވަރާތަކުން ވަކިވެފައިވުމެވެ.

“ދަ ބިގް ފޯރ”ގެ ގޮތުގައި ހަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގެންނެވި ލީޑަރުން ޕެރިހުގައި ހޭދަކުރެއްވުމުގެ ބޭނުމަކީ ވެސް ވަކި މަޤުޞަދުތަކެއް ހާސިލުކުރެއްވުން ކަމުގައި ބައެއް ފަރާތްތަކުން ތުހުމަތު ކުރެއެވެ. އެގޮތުން ފަރަންސޭސިންގެ އެންމެ ބޮޑު އަމާޒަކަށްވެފައި އޮތީ ޖަރުމަނުން ފަރަންސޭސިވިލާތަށް އިތުރު ހަމަލާއެއް ދިނުމުން ސަލާމަތްވުމެވެ. ހަނގުރާމައަށް ފަހު ޖަރުމަނުވިލާތުގެ އިޤުތިޞާދު ހަމަމަގަށް އެޅުނަ ނުދިނުމާއި، އެ ފުރުޞަތު ޖަރުމަނަށް ކުޑަކުރުމަކީ ވެސް އެ މަޝްވަރާތަކުގެ އެއް މަޤުޞަދަށް އޮތީ ވެފައެވެ. އަދި، ޖަރުމަނުގެ ފަރާތުން ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ހޯދުމަށް ވެސް މި މަޝްވަރާތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. އަނެއްކޮޅުން އިޓަލީގެ ނުފޫޒު ޔޫރަޕްގައި ފުޅާކޮށް، އެހެން ބޮޑެތި ޤައުމުތަކާ އެއްހަމައެއްގައި އަމިއްލަ ބާރު ހިފެހެއްޓޭނެ ފަދަ ”ވަރުގަދަ ބާރަކަށް” ހެދޭނެ ފަދަ ގޮތަކަށް ބައްޓަން ކުރުމަށް ވެސް ޑިމާންޑްކުރެވުނެވެ.

މި މަޝްވަރާތަކުގައި ފާޅުކުރި އިޓަލީގެ ސަރަހައްދީ ޑިމާންޑްތަކާއި، އެހެން އެކުވެރި ޤައުމުތަކުގެ މެދުގައި ސަރަހައްދާ ގުޅޭގޮތުން މަޝްވަރާ ކުރެވުނު އިންތިޒާމުތަކާ، އެމެރިކާގެ ރައީސް ވިލްސަން ދެކޮޅު ހެއްދެވިއެވެ. އޭގެ ބަދަލުގައި އެމަނިކުފާނު ބޭނުންފުޅުވީ “14 ޕޮއިންޓްސް” ގެ ތަރުތީބުން ދުނިޔޭގައި އައު އޯޑަރެއް އުފެއްދުމަށެވެ. އަނެއްބައި ލީޑަރުން ދެކެވަޑައިގެންނެވީ، ވިލްސަންގެ ތަޞައްވުރަކީ ވަރަށް “ޤަދީމީ” އަދި އެހާ “ޕްރެކްޓިކަލް ނޫން” ވިސްނުންފުޅެއްގެ ތަޞައްވުރެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އަދި، ވިލްސަން ހުށަހެޅުއްވި އަސާސްތަކަކީ، ޙަޤީޤީ މައިދާނުގެ ސިޔާސަތުތަކަށް ތަންފީޒުކުރަން އުނދަގޫވާނެ ކަންކަމުގެ ގޮތުގައެވެ.

ކޮންމެއަކަސް، މަޝްވަރާތައް ނިމުނުއިރު، ހުޅަނގުގެ އެކުވެރި ޤައުމުތަކުން ވަނީ ޖަރުމަނާ ދެކޮޅަށް ވަރަށް ހަރުކަށި ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅައި، ސުލްހައިގެ މުހުލަތުތަކެއް ދީފައެވެ. މިގޮތުން، ގުޅިފައިވާ އެކުވެރި ޤައުމުތަކުން ވަނީ ޖަރުމަނުގެ މަންދޫބުންނަށް “ފެއިޓް އެކޮމްޕްލެއި” އެއް އަރުވާފައެވެ. މާނައަކީ، މުއާހަދާގައި ހުރި ހުރިހާ ނުކުތާތަކަށް ވެސް، އެއްވެސް ޝަރުތަކާ ނުލައި، ޖަރުމަނަށް އިޚްތިޔާރެއް ނެތް ގޮތުގައި އެއްބަސްވާން މަޖުބޫރުވުމަށް ހުށަހެޅުމެވެ.

މުއާހަދާއިން ހުށަހެޅި ޝަރުތުތަކުގެ ހަރުކަށިކަމާ މެދު ޖަރުމަނަށް ވަރަށް ބޮޑު ޝޮކެއް ލިބުނެވެ. އަދި އެކަމާ ދެކޮޅަށް އިހުތިޖާޖުކޮށް އަޑު އުފުލިއެވެ. ޖަރުމަނުން ހަތިޔާރު ބަހައްޓައި އަމާންދިނުމަށް މުއާހަދާގެ ކުރިން ކުރެވުނު މަޝްވަރާތަކުގައި ދިން ޔަޤީންކަމާއި، އެ މުއާހަދާގެ ޙަޤީޤީ ޝަރުތުތަކުގެ ދެމެދުގައި ހުރި ހަރުކަށިކަމާ މެދުގައި ކަންބޮޑުވުން ފާޅުކުރިއެވެ. “ހަނގުރާމައިގެ ކުށުގެ” މާއްދާއާއި، ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ދިނުމުގެ ޝަރުޠުތައް ހަމައެކަނި ޖަރުމަނާ ދެކޮޅަށް ހުށަހަޅައި، ހުރިހާ އިލްޒާމެއް ޖަރުމަނުގެ ބޮލުގައި އަޅުވާފައިވާތީ އެކަން ބަލައިގަތުމަށް ނުރުހުނެވެ. އެހެނަސް، ޖަރުމަނަށް އެ މުއާހަދާގައި ސޮއިކުރުން ނޫން އިތުރު އެއްވެސް އިޚްތިޔާރެއް ނެތެވެ.

މި މުއާހަދާގެ ދަށުން، ޖަރުމަނުގެ އާބާދީއާއި އެ ޤައުމުގެ ބިމުގެ ސަރަހައްދުން ގާތްގަނޑަކަށް 10 ޕަސެންޓް އަތުލިއެވެ. ހުޅަނގު ބިތުން، ސްވިޒަލޭންޑާއި ޖަރުމަނުގެ ބޯޑަރު ސަރަޙައްދުގައި އޮންނަ އަލްސާސް (Alsace) އާއި 1871 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ޖަރުމަނު ރަސްކަމުގެ ދަށުގައި އޮތް ލޮރޭން (Lorraine)، ފްރާންސަށް އަނބުރާ ނެގިއެވެ. އަދި ޖަރުމަނުގެ ސްޓޭޓެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް ސާރްލޭންޑް (Saarland) އަތުލައި، 1935 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް އޮތީ “ލީގު އޮފް ނޭޝަންސް” ގެ ބެލުމުގެ ދަށުގައެވެ.

އުތުރު ބިތުން، ޖަރުމަނުގެ ތިން ސަރަޙައްދެއް ދިނީ ބެލްޖިއަމަށެވެ. އުތުރު ޝްލެސްވިގް (Northern Schleswig) ޑެންމާކަށް އަނބުރާ ދިޔައެވެ. އިރުމަތީ ބިތުން، ޖަރުމަނުގެ ބާރުގެ ދަށުގައި އޮތް ޕުރޫޝިޔާއާއި ޕޮޒްނާ (Prussia and Poznań) ސަރަޙައްދު ޕޮލެންޑްގެ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ހަމަޖެއްސިއެވެ. މި ސަރަޙައްދަކީ ބޯލްޓިކް ކަނޑަށްވާ “ކޮރިޑޯ” ގެ ގޮތުގައި މަޝްހޫރު ސަރަޙައްދެވެ. މި ބަދަލާ އެކު، ޖަރުމަނުގެ އެހެން ސަރަހައްދުތަކުން އިރުމަތީ ޕުރޫޝިޔާ ވަކިކުރެވުނެވެ. އަދި، ގްޑާންސްކް (ޑަންޒިގް) (Danzig) އަކީ މިނިވަން ސިޓީއެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅިއެވެ.

އޭގެ އިތުރުން، ޗައިނާއާއި، ޕެސިފިކް ސަރަޙައްދުތަކާއި، އަދި އެފްރިކާގެ ސަރަޙައްދުތަކުގައި އޮތް ޖަރުމަނުގެ ކޮލޮނީތައް އިނގިރޭސިވިލާތާއި، ފަރަންސޭސިވިލާތާއި، ޖަޕާން، އަދި އެނޫން ވެސް އިއްތިހާދީ ބާރުތަކުގެ ދަށަށް ނެގުނެވެ.

ޖަރުމަނު ބަދަލު ދިނުމާއި އަސްކަރީ ގޮތުން ހުއްޓުވުން

އެ މުއާހަދާއިން ކަނޑައެޅި ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ އަނެއް ނުކުތާއަކީ، ޖަރުމަނުވިލާތާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމައިގެ ކުށް ސާބިތުވާ ކަމަށް ކަނޑައެޅުމެވެ. ޖަރުމަނުވިލާތަކީ ހަނގުރާމައިގައި ހައްދުފަހަނައަޅާފައިވާ ޤައުމެއް ކަމަށް ނިންމައި، އޭގެ ބަދަލެއްގެ ގޮތުން އިއްތިހާދީ ޤައުމުތަކަށް ހަނގުރާމައިގައި ލިބުނު ގެއްލުމުގެ ބަދަލު ދެއްކުމުގެ ޒިންމާ ޖަރުމަނުވިލާތުން އުފުލަން ޖެހޭ ކަމަށް ކަނޑައެޅުނެވެ.

މި މުއާހަދާ ޑްރާފްޓްކުރިއިރު، ހަނގުރާމައިގައި ޖަރުމަނުން ފަރަންސޭސިވިލާތާއި ބެލްޖިއަމް ފަދަ ޤައުމުތަކަށް ދިން ގެއްލުންތައް ވަޒަންކޮށް، ގެއްލުމުގެ ބަދަލުގެ ގޮތުގައި ދައްކަންޖެހޭ ސީދާ ފައިސާ ހިސާބުކުރުމަކީ ނާދިރު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ބުނަމުން ދިޔަނަމަވެސް، މަދަނީ އާބާދީއަށް ލިބުނު ގެއްލުމުގެ މިންވަރު ވަޒަންކުރާ ކޮމިޝަނުން، 1921 ވަނަ އަހަރު ކަނޑައެޅީ، ޖަރުމަނުން 33 ބިލިއަން އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ބޮޑު ޢަދަދެއް ދެއްކުމަށެވެ. މިއީ އެ ޒަމާނަށް ބަލާއިރު ޖަރުމަނުވިލާތަށް ތަޙައްމަލުކުރަން އުނދަގޫވާ ވަރުގެ ބޮޑު އަދަދެކެވެ.

މިހާ ބޮޑު އަދަދެއް ދެއްކުމަށް ޖަރުމަނަށް މަޖުބޫރު ކުރުމާ ދެކޮޅަށް އޭރުގެ ބައެއް އިކޮނޮމިސްޓުން އަޑު އުފުލާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން، އެ ބަދަލު، އެ ގޮތަށް ޖަރުމަނުން ދޭން ޖެހިއްޖެނަމަ، ޙަޤީޤަތުގައި ޔޫރަޕްގެ އިޤްތިޞާދު އެއްކޮށް ފުނޑިގެންދާނެ ކަމުގައި ޖޯން މޭނާޑް ކީންސް ފަދަ އިކޮނޮމިސްޓުން އަންދާޒާ ކުރެއްވިއެވެ. އިނގިރޭސިވިލާތުގެ މަޝްހޫރު އެކޮނޮމިސްޓް ޖޯން މޭނާޑް ކީންސްއަކީ ވެސް، އެކަމާ ދެކޮޅަށް ވަރަށް އަޑުހަރުކޮށް ފާޑުކިޔުއްވި ބޭފުޅެކެވެ. އެކޮނޮމިސްޓުން ވިދާޅުވަމުން ގެންދެވީ، ބައިނަލްއަގުވާމީ މާލީ ހާލަތު “އިނދަޖެހިގެން” ނޫނީ މިފަދަ ބޮޑު އަދަދެއް ޖަރުމަނު އަތުން ނެގޭނެ ގޮތެއް ނޯންނާނެ ކަމަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ގޮތްދޫނުކުރައްވައި، މުއާހަދާ އެކުލަވާލެއްވި ލީޑަރުން ބާރު އެޅުއްވީ، ޖަރުމަނުން އެ ފައިސާ ދޭން ޖެހޭނެ ގޮތަށެވެ.

ވަރސޭ މުޢާހަދާގެ މައިގަނޑު އެހެން މާއްދާތަކުގައި ގޮވާލާފައިވަނީ، ޖަރުމަނުވިލާތުގެ އަސްކަރިއްޔާއާއި ކަނޑުގެ ބާރު ލިމިޓްކުރުމުގެ އިތުރުން، ވައިގެ ބާރު ދެމެހެއްޓުން އެއްކޮން މަނާކޮށް، ހަނގުރާމައިގެ ޖަރީމާތައް ހިންގުމުގެ ޝަރީޢަތްތައް ޖަރުމަނުގެ އެމްޕެރަރ، ކައިޒަރ ވިލްހެމް 2 އާއި އެ ޤައުމުގެ ލީޑަރުންނާ ދެކޮޅަށް ހިންގުމަށެވެ.

“ދަ ބިގް ފޯރ” ގެ ގޮތުގައި ތިއްބެވި ލީޑަރުން، ޚާއްޞަކޮށް ފްރާންސްގެ ބޮޑުވަޒީރު، ކްލެމެންސީއޯ ބޭނުންފުޅުވީ، ޖަރުމަނުވިލާތަކީ ދުވަހަކު ވެސް ދެން ހުޅަނގުގެ އެހެން ޤައުމުތަކަށް އަސްކަރީ ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިކުރުވިދާނެ ޤައުމެއްގެ ދަރަޖައަށް ނުދެވޭނެ ފަދަ ގޮތަކަށް ހަރުކަށި ފިޔަވަޅު އެޅުމަށެވެ. މި އަމާޒަށް ޔަޤީންކަން ދިނުމުގެ ގޮތުން އެ މުއާހަދާގައި ގިނަ ކަންތައްތަކެއް ވެސް ހިމެނިއެވެ.

މިގޮތުން، ޖަރުމަނުގެ އަސްކަރިއްޔާގައި، ލައްކައަކަށް ވުރެ ސިފައިންގެ އަދަދު ގިނަ ނުވާނެ ގޮތަށް ހިފެހެއްޓުމާއި، އާމަޑް ކާރާއި، ޓޭންކާއި، ސަބްމެރީނާއި، މަތިންދާބޯޓު، އަދި ވިހަގޭސް އުފެއްދުން އެއްކޮށް މަނާކުރިއެވެ. ހަތިޔާރު ފެކްޓަރީތަކުގެ ގޮތުގައި ވަރަށް މަދު ފެކްޓަރީއަކަށް ހުއްދަ ދެވުނެވެ. ހުޅަނގު ބިތުގައި އޮންނަ ރައިންއާއި، ޖަރުމަނުގެ ހުރިހާ ސަރަހައްދެއް ވެސް ޑީމިލިޓަރައިޒްޑް ޒޯނެއްގެ ގޮތުގައި ކަނޑައެޅިއެވެ.

ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގެ އެއްބަސްވުން

ވަރސައިލްސް މުއާހަދާގައި، މެންބަރު ޤައުމުތަކުން އެއް ޤައުމު އަނެއް ޤައުމުގެ މިނިވަންކަމާއި ސަރަހައްދީ ރައްކާތެރިކަން ކަށަވަރުކޮށްދީފައިވާ “ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް” ގެ “އެއްބަސްވުމެއް” ހިމެނިފައި އޮތެވެ. އެމެރިކާގެ ރައީސް ވިލްސަންއަށް ވިސްނިވަޑައިގަތީ ބައިނަލުއަގުވާމީ ޖަމްޢިއްޔާއެއް ވުޖޫދަށް ނުގެނެސް، ދާއިމީ ޞުލްޙައެއް ނުލިބޭނެ ކަމެވެ. އެހެންކަމުން، 1919 ވަނަ އަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ 28 ވަނަ ދުވަހު ބޭއްވި ކޮންފަރެންސްގައި ހުރިހާ މެމްބަރުންގެ އިއްތިފާޤުން ފާސްކުރި 26 މާއްދާއެއް ހިމެނޭ ކުރު ޑޮކިޔުމެންޓެއްގެ މައްޗަށް “ކޮވެނަންޓް” (އެއްބަސްވުން) އެއް އެކުލަވާލިއެވެ. މި ކޮމިޝަންގެ ރިޔާސަތު ބެލެހެއްޓެވީ ވިލްސަންއެވެ.

އެ އެއްބަސްވުމުގައިވާ ގޮތުން، ހަނގުރާމައަށް ދާން ބޭނުންވާ ކޮންމެ މެމްބަރު ޤައުމަކާ ދެކޮޅަށް އިޤުތިސާދީ ދަތިކުރުމުގެ ފިޔަވަޅު އަޅަން ނިންމިއެވެ. އެ ލީގުން ކަނޑައަޅާފައިވަނީ މެންޑޭޓް ކޮށްފައިވާ ސަރަހައްދުތައް ބެލެހެއްޓުމާއި، ހަތިޔާރު މަދުކުރުމުގެ ޕްލޭންތައް އެކުލަވާލުމަށެވެ. އަދި އެ މުއާހަދާގެ ދަށުން، ކޯޓް އޮފް އިންޓަރނޭޝަނަލް ޖަސްޓިސްއާއި އިންޓަރނޭޝަނަލް ލޭބަރ އޯގަނައިޒޭޝަން ވެސް އުފެއްދިއެވެ.

ނަމަވެސް، “ލީގް އޮފް ނޭޝަންސް” ގައި އެމެރިކާ ބައިވެރި ނުވުމަށް 1920 ވަނަ އަހަރުގެ މާރިޗު މަހު އެމެރިކާގެ ސެނެޓުން ނިންމި ނިންމުމުގެ ސަބަބުން، އެ ލީގުގެ ހަރުދަނާކަން ވަރަށް ބޮޑަށް ހީނަރުވެގެން ދިޔައެވެ. މިއީ ޔޫރަޕުގައި، އެމެރިކާގެ ތާއީދު ހޯއްދެވުމަށް ވިލްސަން ކެނޑިނޭޅި ކުރެއްވި ކެމްޕޭނަށް ކުރިމަތިވި ވަރަށް ބޮޑު “ވެއްޓުމެއް”ގެ ގޮތުގައި ގިނަ ބަޔަކު ދެކެއެވެ. އެކަމަށް އެންމެ ބޮޑަށް ވަކާލާތުކުރި އެމެރިކާއަކީ ލީގް އޮފް ނޭޝަންސްގައި އެއްގޮތަކަށް ވެސް ބައިވެރިވި ޤައުމެއް ނޫނެވެ.

ވަރސޭ މުއާހަދާއާ ދެކޮޅު ފާޑުކިޔުންތައް

ވަރސޭ މުޢާހަދާގެ އެންމެ ފަހުގެ ކަރުދާސް އެކުލަވާލައި ޖަރުމަނުގެ ވަފުދަށް އެ މުއާހަދާ ހުށަހެޅުނީ، 7 މޭ 1919 ގައެވެ. އަދި، “މަޖުބޫރީ ހާލަތުގައި” އެ ވަފުދުން މުއާހަދާގައި ސޮއިކުރީ، 28 ޖޫން 1919 ގައެވެ.

ވަރސޭ މުއާހަދާ ތަސްދީގު ކުރިތާ އަހަރުތަކެއް ފަހުން، އެ މުއާހަދާ މުރާޖައާކޮށް، އޭގެ ތެރެއިން ގިނަ މާއްދާތައް ޖަރުމަނުގެ ޙައްޤުތައް ނުގެއްލޭ ގޮތަށް ބަދަލު ގެނެސްފައިވާކަން ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ. އެގޮތުން، އެޑޮލްފް ހިޓްލަރުގެ ބާރު އެ ޤައުމުގައި އުފެދުމުގެ ކުރިން ޖަރުމަނަށް ގިނަ ލުއިތަކެއް ދެވުނެވެ. އޭގެތެރެއިން، ސަރަހައްދީ ރަށްވެހިކަމުގެ މާއްދާތައް 1938 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ވެސް އޮތީ ހިފެހެއްޓިފައެވެ.

ތާރީޚު ދިރާސާކުރައްވާ ގިނަ ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާ ގޮތުގައި، 1930 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ޖަރުމަނުގެ އަސްކަރިއްޔާގެ ބާރު ގަދަވެގެން ދިޔުމަށް މަގުފަހިވި މައިގަނޑު ސަބަބަކީ މިފަދަ ހަރުކަށި މުޢާހަދާއެއް އެކުލަވާލުމެވެ. ވަރސޭ މުޢާހަދާއަށް ފަހު، ފާއިތުވެގެންއައި އަހަރުތަކުގައި، ޖަރުމަނުގެ ގިނަ ރައްޔިތުންނަށް ހީކުރެވިފައި އޮތީ، “ސުލްހަ ޤާއިމްކުރުމަށް” ހެދި އެ މުޢާހަދާގައި ސޮއިކޮށް، ސަރުކާރު އެކުލަވާލި ލީޑަރުންނަކީ ޤައުމަށް ޣައްދާރުވި ހިޔާނާތްތެރިންގެ ގޮތުގައެވެ. މުއާހަދާގައި ސޮއިކޮށް، 1919 އިން 1933 ވަނަ އަހަރާ ހަމައަށް ޖަރުމަނުގައި ވެރިކަންކުރި ވެއިމަރ ރިޕަބްލިކްގެ ލީޑަރުންނަކީ، “ނޮވެންބަރު ކްރިމިނަލްސް” ގެ ގޮތުގައި މަޝްހޫރުވެގެން ދިޔައެވެ. ހަރުކަށި ކަނާތު ފިޔައިގެ ސިޔާސީ ބާރުތައް، ޚާއްޞަކޮށް ނޭޝަނަލް ސޯޝަލިސްޓް ވޯކާސް ޕާޓީ، މަޤުބޫލު ނަމުން ނަމަ، ހިޓްލަރުގެ ނާޒީންނަށް 1920 އާއި 1930 ދެމެދުގެ އަހަރުތަކުގައި ބޮޑު ތާއީދެއް ލިބިގެން ދިޔައީ، ވަރސޭ މުއާހަދާއިން ޖަރުމަނުގެ ރައްޔިތުންނަށް ކުރިމަތިކޮށްފައި އޮތް ނިކަމެތިކަން އަނބުރާ ގެންނާނެ ކަމުގެ ވައުދުތަކާ އެކުއެވެ.

1929 ވަނަ އަހަރަށްފަހު ކުރިމަތިވި ދުނިޔޭގެ އިޤުތިޞާދީ ބޮޑު ކްރައިސިސް ކަމުގައިވާ “ގްރޭޓް ޑިޕްރެޝަން” ގެ ސަބަބުން އިތުބާރު ގެއްލެމުންދިޔަ ޖަރުމަނުގެ ވެއިމަރ ސަރުކާރު ބަލިކަށިވެގެންދިޔަ ދަނޑިވަޅަކީ، ނާޒީ ލީޑަރު އެޑޮލްފް ހިޓްލަރުގެ ތާއީދު ވެސް ބޮޑުވެގެން ދިޔަ ދުވަސްކޮޅެވެ. ވަރސޭ މުއާހަދާގެ ނިކަމެތިކަމާއި، ވަރުގަދަ ޤައުމިއްޔަތެއް އޮތް ޤައުމަކަށް ޖަރުމަނު ހަދައިދޭނެ ކަމުގެ ވައުދާއެކު ހިޓްލަރު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެންނެވީ 1933 ވަނަ އަހަރެވެ.

ޖަރުމަނުގެ ސިޔާސީ ކަންކަމަށް އައި ބޮޑެތި ބަދަލުތަކާއި، މުއާހަދާއިން ކަނޑައެޅި ހަރުކަށި މާއްދާތަކުގެ ސަބަބުން އެ ޤައުމުގައި ހުޅަނގާ ދެކޮޅަށް ނުރުހުމާއި ހަމަނުޖެހުން އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ.

ކޮންމެއަކަސް، ހިޓްލަރު ވެރިކަމަށް ވަޑައިގެން، 1936 ވަނަ އަހަރު ޖަރުމަނަކީ ވަރުގަދަ މިލިޓަރީ ބާރަކަށް ހެއްދެވިއެވެ. ހުޅަނގުގެ ޤައުމުތަކުން ހިޓްލަރު ހުއްޓުވަން އޭރު އެއްވެސް ކަމެއް ކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. ނަތީޖާއަކަށްވީ، އެ ސަރަޙައްދުގައި ޖަރުމަނުގެ ޖަރީމާތައް ހިންގުމަށް ހިތްވަރު ލިބި، ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައަށް މަގުފަހިވެގެން ދިޔުމެވެ.

މަޢުލޫމާތު:

• ހިސްޓްރީ ޑޮކްކޮމް އެޑިޓަރސް. (2020). ޓްރިޓީ އޮފް ވަރސޭ.
• އެޑިޓަރސް އޮފް އެންސައިކްލޮޕީޑިއާ ބްރިޓޭނިކާ. (2019)، ޓްރިޓީ އޮފް ވަރސޭ.