ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައާއި ދިވެހިރާއްޖެ: ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި ދައުލަތުން އެޅުއްވި ބައެއް ފިޔަވަޅާއި ނަތީޖާ

ބޮޑުހަނގުރާމަ ފެށިގެން އުޅޭ ކަމުގެ ޚަބަރު ރާއްޖެއަށް ވީ 1939 ގެ ސެޕްޓެމްބަރ 19 ވަނަ ދުވަހެވެ. އެ ދުވަހު، ސިލޯނުން ލެފި “ކިސްތީފަތޭ” އިން ގެނައި ސިޓީތަކާ، ނޫސްތައް ހިއްޕަވައިގެން ހިތިލާގޭ މުޙައްމަދު ދީދީ، ޕޯސްޓް އޮފީހަށް ވަޑައިގަތް ތަން ސިފަކުރައްވަން މުޙައްމަދު އަމީން ލިއުއްވާފައި ވެއެވެ. “އޭނާއަށް ހުރީ ވަރަށް މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް މާނޭވާ ލެވިފައެވެ. މުޅި ގައިން ދާތައް އޮހެނީއެވެ. މުޅި މޫނުމަތިން ބިންވަޅު ނެގިފައިވަނީ، ހާސްކަމާއި، ނުތަނަވަސްކަމެވެ…. ކިޔާނުކިޔާ އެއްޗެއް އޮޅުން ފިލާވަރެއް ނޫނެވެ. ބުނާން އުޅޭ އެއްޗެއް ބުނާން އުޅޭ އަވަސް ކަމުން، ދޭހަވާ ވަރުގެ ޖުމުލަތަކެއް އަނގައިން ބޭރުކުރެވޭ ވަރެއް ނޫނެވެ.” ބަނގަލާގެ ނަކުވާ ވަނީ، ހަނގުރާމައިގެ ޚަބަރުތައް މުޙައްމަދު ދީދީއަށް ކިޔައިދެއްވާފައެވެ. އެ ދީދީގެ ކިބައިން މުޙައްމަދު އަމީނަށް ފެނިވަޑައިގެންނެވި “ހާސްކަން” ކިތަންމެ ރަނގަޅަކަށް ވެސް މިކަމަށް ހެކިދެއެވެ.

ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމަ ފެށިއްޖެކަން އެނގުނު ދުވަހު، އެ ޚަބަރު، ދާޚިލިއްޔާގެ ވަޒީރު ޙަސަން ފަރީދު، ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހާ ހިއްސާކުރެއްވިއެވެ. އެ ދުވަހުގެ ޖަލްސާގައި، “އެފަދަ ހަނގުރާމައަކުން ދިވެހިރާއްޖެއަށް ނައިސް ނުދާނޭ ދަތިތައް” ގިނަ ވަޒީރުންނަށް ވަޒަންކުރެއްވުނުހެން ހީފުޅުނުވާ ކަމަށް މުޙައްމަދު އަމީން ލިއުއްވާފައި ވެއެވެ.

މި ލިޔުމުގައި، އަލިއަޅުވާލާފައިވާނީ، ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައާ ގުޅިގެން، ވުޒާރަތުލް ދާޚިލިއްޔާއިން އަޅުއްވަމުން ގެންދެވި މުހިންމު ފިޔަވަޅުތަކަށެވެ. އަޅުގަނޑު، އެ ފިޔަވަޅުތައް ބަހާލީ، (1) ސިޔާސީގޮތުންނާ ދިފާޢީ ގޮތުން އެޅުއްވި ފިޔަވަޅުތަކާއި، (2) ދިވެހީންގެ ސަލާމަތަށް އެޅުއްވި ފިޔަވަޅުތަކާއި، (3) ކާބޯތަކެތީގެ ރައްކައުތެރިކަމަށް އެޅުއްވި ފިޔަވަޅުތަކާއި، (4) އިޖުތިމާޢީ ރައްކައުތެރިކަމުގެ ގޮތުން އެޅުއްވި ފިޔަވަޅުތަކަށެވެ. މިފަދަ ކުރު ލިޔުމަކުން މައުޟޫގެ ހުރިހައި ބައިތަކަކަށް ފުރިހަމަ އިންސާފެއް ނުކުރެވުނަސް، ބައެއް މުހިންމު ފިޔަވަޅުތައް ހިއްސާކޮށްލެވޭތޯ ބަލާލީމެވެ.

ސިޔާސީގޮތުންނާއި ދިފާޢީގޮތުން އެޅުއްވި ފިޔަވަޅު

ހަނގުރާމައާ ގުޅިގެން ކުރިމަތިވެދާނެ ދަތިތައް ހައްލުކުރެއްވުމުގެ އެންމެހައި ބާރެއް، ޙަސަން ފަރީދާ ހަވާލުކުރެއްވުމަށް ފެނިވަޑައިގަންނަވާތީ، ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުގެ މި ނިންމެވުން، ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ހުށައެޅުއްވުމުން، ހަމަ އެ ދުވަހު، 19 ސެޕްޓެމްބަރ 1939 ގައި، އެ ނިންމެވުމަށް ތާއީދުކުރެއްވިއެވެ. ޕޯސްޓު މެދުވެރިކޮށް ރާއްޖެ އަންނަ ލިޔުންތައް ސެންސަރުކުރަން ވެސް ވަޒީރުންގެ މަޖިލީހުން ނިންމެވިއެވެ. ސިޔާސީގޮތުން އެޅުއްވި މުހިންމު އަނެއް ފިޔަވަޅަކީ، އިނގިރޭސި ދައުލަތަށް ބޭނުންވާ ހުރިހައި ކަމެއްގައި ރާއްޖެއިން ފުރިހަމަ އެއްބާރުލުން ދެއްވުމެވެ. އެ ގޮތުން، ރާއްޖެ އަންނަ އިނގިރޭސި މަނަވަރުތަކަށް ބޭނުންވާ މަޢުލޫމާތު ދެއްވިއެވެ. ކާބޯތަކެތި ހަދިޔާ ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. 1940 ވަނަ އަހަރު، ދިވެހި ދައުލަތުން 35 ހާސް ރުފިޔާގެ އެހީއެއް އިނގިރޭސި ދައުލަތަށް ދެއްވިއެވެ. މާލޭގެ ކަނޑިންމަ ކައިރީގައި މަތިންދާބޯޓު މަޑުކުރުމަށް ބޮއިލުމާއި، ހުޅުމާލޭގެ ބިމުގެ ސަރަހައްދުގެ ތެރޭގައި މިހާރު އޮތް ފަރުކޮޅުފުށީ ވިލުގައި، ރޭގަނޑު މަތިންދާބޯޓު ޖައްސަން ބޮއިލުމާއި، މަތިންދާބޯޓަށް ތެޔޮ އެޅޭނެ އިންތިޒާމު ހަމަޖެއްސެވިއެވެ.

އިނގިރޭސި ސިފައިންނަށް ދެމުން ގެންދިޔަ ލޮޖިސްޓިކް ސަޕޯޓުގެ ތެރޭގައި، އެމީހުން ގެންނަ ޕެޓްރޯލް، އިންޖީނުތެޔޮ، ބޮއިލާން ބޭނުންކުރާ ތަކެތި، ލުއި ހަތިޔާރު، ބޮން، ބަޑިބޭސް ފަދަ ތަކެތި، މާލެ އަތޮޅު ދޫނިދޫގައި ބެހެއްޓުމުގެ އިންތިޒާމު ހަމަޖައްސަވައި ދެއްވިއެވެ. ދޫނިދުއަށް ގެންދެވެންދެން މާލޭގެ “މަތިންދާބޯޓު ގުދަނުގައި” ވެސް ޕެޓްރޯލް ރައްކައުކުރެވޭނެ ގޮތް އޮތީ ހަމަޖައްސަވާފައެވެ. އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ ބަޔަކު މާލޭގައި ތިބެން ޖެހިއްޖެ ނަމަ ތިބުމަށް، ދޫނިދޫގައި އިމާރާތެއް އަޅުއްވައި، އެ އިމާރާތުގައި، އިނގިރޭސީންނަށް ބޭނުންވާ ވަޔަރުލެސް ސެޓު ބެހެއްޓުމަށް މުވާސަލާތީ ކޮޓަރި ހެއްދެވިއެވެ. މިއާއެކު، އިނގިރޭސި އަސްކަރިއްޔާގެ ރާއްޖޭގެ ފުރަތަމަ މަރުކަޒަށް ދޫނިދޫ ވެގެން ދިޔައެވެ.

ހަނގުރާމައިގެ ތެރޭ، “މި ރާއްޖޭގެ ޙާލާ އެކަށީގެން ނުވާތީ” 1940 ޖަނަވަރީ 30 ގައި އޮތް ރައްޔިތުންގެ ޚާއްޞަ މަޖިލީހުން ރާއްޖޭގެ “ޤާނޫނު އަސާސީއާއި އަޙްކާމު ޢާއްމާ، އޮތުމަށް ނުފެންނަ ކަމަށާއި، އަލް އަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީއަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައިގެ ވަލީ އޮތުމަށް ފެންނަކަމުގައި” ފާސްކުރެއްވިއެވެ. “ޤާނޫނު އަސާސީ އުވާލެވުނުކަމީ، އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެޅުނު ވަރަށް ޅަ އެއްޗެއް” ކަމަށް މުޙައްމަދު އަމީން ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. ވީމާ، ގަބޫލުކުރެވެނީ، ހަނގުރާމައިގެ ޙާލަތަކަށް ވިޔަސް، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ރަސްކަލަކާއި، ބޮޑުވަޒީރަކު ތިއްބަވަނިކޮށް، ދައުލަތުގެ އެންމެ މަތީ ވަލީ، އެ ދެ ބޭފުޅުންގެ މަތިން، ދާޚިލީ ވަޒީރަށް ދެއްވަން ނިންމެވި ނިންމެވުމަކީ، އެ “ޙާލަތު” އުފެއްދި، ސިޔާސީ އޮއިވަރެއްގެ ތެރެއިން އުފަންކުރުވި ކަމެއް ކަމަށެވެ.

1940 ގެ ޑިސެންބަރުގައި، ސިލޯނުގައި ހުންނަވާ އިނގިރޭސި ގަވަރނަރު، ސިޓީއަކުން އެދިވަޑައިގަތީ، އައްޑު އަތޮޅުގައި އަސްކަރީ މަރުކަޒެއް ހެއްދެވުމަށް ބޭނުންފުޅުވާ ކަމަށެވެ. ރާއްޖޭގެ ރުހުމާ އެކު، އިންޑިއާ ކަނޑުގެ އެތެރެވަރީގައި އޮތް އިނގިރޭސީންގެ އެންމެ ވަރުގަދަ ދިފާއީ މަރުކަޒަށް އައްޑު އަތޮޅު ބަދަލުވެގެން ދިޔައެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ބޮޑު އާބާދީއެއް އޮތް އަތޮޅެއް، އަސްކަރީ މަރުކަޒަކަށް ދެއްވީ، އަތުވެދާނެ ދުޝްމަނުންގެ ހަމަލާއެއްގައި، ލިބިދާނެ އިއާދަނުކުރެވޭނެ ގެއްލުމަކަށް ވުރެ ބޮޑަށް، އިންޑިއާކަނޑުގެ ދިފާއުގައި، ދިވެހިރާއްޖެ އަދާކުރަމުން ދިޔަ ސަޕޯޓް ރޯލު ވީވަރަކުން ފުޅައުކުރެއްވުމަށް ބޭނުންވާތީ ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެހެންކަމުން، މިއީ، ދިވެހި ސަރުކާރުން ގެންގުޅުއްވި އިސްތިރާޖީ ވިސްނުމުގެ ތެރެއިން ކުރެއްވި ކަމެއް ކަމަށް ފެނެއެވެ. މި ފިޔަވަޅާއެކު، ދިވެހިރާއްޖެއަކީ ވެސް، ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގައި، އިއްތިޙާދީންގެ ފުރިހަމަ ބައިވެރިއަކަށް ވީއެވެ.

ދިވެހީންގެ ސަލާމަތަށް އެޅުއްވި ފިޔަވަޅު

ހަނގުރާމައިގެ ނުރައްކާތެރިކަން، ބާރު ސްޕީޑުގައި ފެތުރެމުންދާތީ، ދިވެހީންގެ ސަލާމަތަށް، މި ދަންނަވާ ފިޔަވަޅުތައް އެޅުއްވިއެވެ. ރޭގަނޑު ބިގަރު، ބައްތި ފަދަ ތަކެތި، ގޭގޭގައި ނުދިއްލުމަށާއި މާލޭގައި ރޭގަނޑު ސިފައިން ކަށިގަނޑު ފުމެލައިފި ނަމަ، ހުރިހައި ބައްތިތަކެއް ކަނިކޮށް، ބޭރަށް އަލި ނުފެންނާނެ ގޮތް ހެދުމަށާއި ދުވާލުގެ ވަގުތުގައި، މާލޭގައި ކަށިގަނޑު ފުމެފި ނަމަ، އެންމެން އެއްތަނެއްގައި ބޮނޑިވެ ނުތިބުމަށް އެންގެވިއެވެ. އަތޮޅުތަކަށް އިތުރަށް އެންގެވީ، ކަނޑުން ލައްގާ ގޮތްނޭނގޭ އެއްޗެހި ނުނެގުމަށެވެ. ރަށެއް މަތިން، ރޭގަނޑު، މަތިންދާބޯޓެއްގެ އަޑު އިވިއްޖެ ނަމަ، ގޭގޭގެ ބައްތިތައް ކަނިކޮށް، ބޭރަށް އަލި ނުދާނެހެން، ބެހެއްޓުމަށެވެ. ދުވާލުގެ ވަގުތެއްގައި، މަތިންދާބޯޓެއް ނުވަތަ ކަނޑުމަތީ އުޅަނދެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ އެންމެން އެއްތަނަކަށް ޖަމާނުވުމަށެވެ. އެފަދަ އުޅަނދެއް ފެނިއްޖެ ނަމަ، ސަރުކާރަށް އެންގުމަށާއި، ރަށަށް ފާރަވެރިވުމަށާއި، ދިވެހީން ނޫން ބަޔަކު ރަށަކަށް އަތުވެއްޖެ ނަމަ، އެކަން، ސަރުކާރަށް އެންގުމަށެވެ.

އިޖުތިމާއީ ރައްކައުތެރިކަމަށް އެޅުއްވި ބައެއް ފިޔަވަޅު

ހާންތީގެ ވޭނުގައި އެއްބަޔަކު މަރުވަމުން ދިޔައިރު، އަނެއްބަޔަކު ތިބީ ބުއްދި ފިލައި ދާ ހިސާބުގައެވެ. ރަށްރަށުގައި ވައްކަން ގިނަވެ، ފޭރާމުގެ ދަތިކަމުން އުނުއޮރިޔާން ނިވާނުކުރެވި، ދީނީ ހަމަތަކުގައި ނުހިފެހެއްޓި، އަރައިރުން އިތުރުވެ، ހާންތީގެ ވޭނުން ސަލާމަތްވުމަށް ކާބޯތަކެތި ހޯދަން، މާދަމައަށް ބެލުމެއްނެތި، ރުއްރުކުގެ ކުރި ކަނޑައިގެން ކެއުމާއި، އަނބިދަރީންގެ ގަހަނާޔާއި، ގޭފުރާޅު ޓިނާއި، ހިފައި ގެންގުޅޭ ތަކެތި، ލިބުނު އަގަކަށް ވިއްކާން ފެށުމުން، މަނާކުރެއްވީ އެފަދަ ތަކެތި ނެތުމުން ދެން ކުރިމަތިވާނެ ހިތްދަތިކަން ހުއްޓުވުމަށެވެ. އަނބިން، ގެންގުޅޭން ދަތިވެ، ވަރިކޮށް ފޮނުވާލާތީ، ލިބޭ ނިކަމެތިކަން ހުއްޓުވުމަށް ވަރިކުރުން މަނާކުރެއްވިއެވެ. ކަސަބު ބޯވަޅު ލިބާހާއި، ފޭލީގެ ބަދަލުގައި އަންހެނުންނަށް ޚަރަދުކުޑަ ހެދުމެއް ތައާރަފުކުރެއްވިއެވެ. ޚަރަދާއި އިސްރާފު ކުޑަކުރުމަށް، ބޮޑު މާލޫދުކިޔުމާއި، މުހިންމު ދުވަސްތައް ފާހަގަކުރުން ހުއްޓާލެއްވިއެވެ. އެ ދުވަސްވަރު، ފިޠުރު ޒަކާތް ނެގުން ވާޖިބު ނޫންކަމަށް ނިންމެވިއެވެ. ރަށުތެރޭގައި މީހުންގެ ހާލުއަހުވާލު ބަލައި، އެހީތެރިވުމަށް އެންގެވުމީ، އެޅުއްވި މުހިންމު ފިޔަވަޅެކެވެ. މުހިންމު ތަކެތީގެ އަގު، އަތް ނުފޯރާ ފަށަށް ގޮސް، ފިހާރަތަކުގައި ފޮރުވާން ފެށުމުން، ކޮންމެހެން ބޭނުންވާ ވަކި ބާވަތްތައް މީހުން އަތުން ސަރުކާރަށް ގަނޑުކޮށް ބައްލަވައިގެންފައި، ސަރުކާރަށް ނޫނީ ނުވިއްކޭ ގޮތް ވެސް ހެއްދެވިއެވެ.

ކާބޯތަކެތީގެ ރައްކައުތެރިކަމަށް އެޅުއްވި ފިޔަވަޅު

ދައުލަތުގެ ފުރަތަމަ އެންގެވުމަކީ، ވީވަރަކުން ކާބޯތަކެއްޗަށް ބަލައިގެން ބޭނުންކުރުމަށާއި، އިސްރާފު ނުކުރުމަށެވެ. ދައުލަތުގެ ޚަރަދު ކުޑަކުރެއްވުމަށް، ސަރުކާރު މުވައްޒަފުންގެ މުސާރައިން 5/1 ކުޑަކުރެއްވިއެވެ. 1941 އިން ފެށިގެން ކާބޯތަކެތި ރާއްޖެ އައުން މަދުވެ، ތަކެތީގެ އަގު ބޮޑުވާން ފެށުމުން، ކާޑާއި، މުހިންމު ތަކެތީގެ އަގު ކޮންޓްރޯލް ކުރެއްވިއެވެ. މަސްގަތުމަށާއި ކާޑު ވިއްކުމަށް ސަރުކާރުގެ ފިހާރަ ހުޅުއްވިއެވެ. ހަނޑޫ ލިބުން ވަރަށް ބޮޑަށް ދަތިވުމުން، ހަނޑޫ ގަތުމަށް ކޮންމެ ގެއަކަށް ކޫޕަން ކާޑެއް ތައާރަފުކުރެއްވިއެވެ. އެއީ، 1942 ގެ އޭޕްރީލު މަހެވެ. ހަނޑުލާއި، ހަކުރާއި، ފުށަކީ “ކާޑަށް” ވެ އެ ބަލައި ދާ ތަން “ކާޑުގެ” އަށް ވީ، މި ދުވަސްވަރުގައެވެ.

ހަނޑޫ ދަތިވުމުން، މާލޭ ރައްޔިތުންނަށް ފުރަތަމަ ވިއްކެވީ ލާއްސެއްގެ ހަނޑުލެވެ. ދެން ބައިލާހި ހަނޑުލެވެ. އަތޮޅުތަކުގެ މީހުންނަށް ފުރަތަމަ ހަނޑޫ ވިއްކެވީ ބައިލާހިންނެވެ. އޭގެފަހުން، ބައިލާހީގެ ދެބައިކުޅަ އެއް ބަޔަށް މަދު ކުރައްވައިގެންނެވެ. މިއީ އަތޮޅުތަކުގެ މީހުން ދުށްގޮތުގައި ތަފާތުކުރުމެކެވެ. ހަނޑޫ ވިއްކެވުމުގައި، ރާއްޖޭގެ އަތޮޅުތަކުގެ މީހުންނާއި މާލޭގެ ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ބޮޑު ފަރަގެއް އޮތީ، އަތޮޅުތެރޭގައި ދަނޑުހެއްދުމަށް ގިނަ ރަށްތައް ހުރުމުން، ދަނޑު ހައްދައިގެން ކާނާ އިތުރުކުރެވިދާނެކަމަށް ބައްލަވާފައި ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. އެއީ ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރުކަމުން، ރާއްޖެއަށް ކާޑު ގެނައުމަށް އާގުބޯޓު ލިބެނީ މަދުންނެވެ. އެހެނަސް، ޙަސަން ފަރީދު، ސިލޯނުގައި ހުންނަވައިގެން، ރާއްޖެއަށް ކާޑު ފޮނުއްވުމުގެ ކަންތައް ހަރުދަނާ އުސޫލެއްގެ ތެރެއިން ކުރެއްވޭތޯ ދިޔައީ ބައްލަވަމުންނެވެ.

ކާބޯތަކެތި ހެއްދުމަށް މަޢުލޫމާތު ދެއްވުމަށާއި، ހިތްވަރުދެއްވުމަށް، ސަރުކާރުން، ދެ ބޭފުޅުންގެ މައްޗަށް އެކުލެވޭ ވަފުދު ރާއްޖޭގެ އުތުރަށާއި ދެކުނުގެ އަތޮޅުތަކަށް ފޮނުއްވިއެވެ. ގަސް ނުހައްދައިފި ނަމަ، “ކުރިމަތިވެދާނެ ހިތާމަވެރިކަން” ބުނެދެއްވުމަށެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ފޮނުއްވި ވަފުދު 4 މަސް ދުވަހުން، ދެކުނުގެ ތިން އަތޮޅު ފިޔަވައި، މުޅި ރާއްޖެ ކަވަރުކުރެއްވިއެވެ. އުތުރަށް ފޮނުއްވި ދެވަނަ ވަފުދު، އަތޮޅުތެރޭގައި އުޅުއްވީ މަސްދުވަހުއެވެ.

ގިނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވުނަސް، ކާޑު ގެނެވޭ މަދުކަމުން، ރާއްޖެ ދިޔައީ ކާޑަށް ޖެހެމުންނެވެ. މީހުން ދިޔައީ މަރުވަމުންނެވެ. ކާބޯތަކެއްޗަށް ޖެހިދާނެކަމަށް، ކުރިއާ ލައި ދައުލަތުން އިންޒާރުކުރަމުން ދިޔަޔަސް، “ގަސް އިންދުމަށް ކުރެވުނު އިލްތިމާސްތަކުން، ބަނޑުހައިހޫނުކަމުގެ ސަބަބުން މީހުން މަރުވާން ފަށާނެކަމަށް ކުރެވުނު އިންޒާރުތަކުން، ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންނަށް އެއްވެސް ބަދަލެއް ނުގެނެވޭ ކަމަށް” ވެއެވެ (މުޙައްމަދު އަމީން). ދަނޑުހެއްދުމަށް އެދެވޭ ބަދަލެއް ނަޔަސް، ދިވެހި ސަރުކާރު ވައްޓާލުމަށް، ވަރުގަދަ ގަޑުބަޑެއް، ރާއްޖޭގެ އުތުރުގައި އުފެދުނެވެ.

ނިންމާލުން

ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި، ސަރުކާރުން މުހިންމު ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅުއްވިއެވެ. އިނގިރޭސި ސިފައިންނަށް ލޮޖިސްޓިކް ސަޕޯޓު ދެއްވުމާއި، މުޅި އައްޑުއަތޮޅު އަޝްކަރީ މަރުކަޒަކަށް ދޫކުރައްވައިގެން، އިންޑިއާ ކަނޑުގެ ދިފާއުގައި، ދިވެހިރާއްޖެ ހަނގުރާމައިގެ ފުރިހަމަ ބައިވެރިއަކަށް ވިއެވެ. ހަނގުރާމައިގެ ދަތި ހާލަތު ރަނގަޅުކުރެއްވުމަށް ގިނަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅުއްވައި، ކާޑު ހޯދަން ސަރުކާރުން ބުރަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ. ނަމަވެސް، ކާޑު ގެނެސްދޭނެ އާގުބޯޓުފަހަރު ލިބުން ދަތިވެ، ރާއްޖެ ދިޔައީ ކާޑަށް ޖެހެމުންނެވެ. ބަނޑަށް ޖެހެމުން، މީހުން މަރުވަމުން ދިޔައީ “ބިރުގަންނަހާ ވަރަށް” ކަމަށް ވެއެވެެ.

އުތުރުގެ އަތޮޅުތަކުގައި، ސަރުކާރާ ދެކޮޅު ގަޑުބަޑެއް އުފެދުނީ އަތޮޅުތަކާ މެދު ސަރުކާރުން ގެންގުޅުއްވި ތަފާތުކުރުންތަކެއްގެ ސަބަބުން، ހައިހޫނުކަމުގެ ރުޅިވެރިކަމުގެ ތެރޭގައި، އައި ސިޔާސީ ބަދަލަކުން ކަމަށް ބެލެވިދާނެއެވެ.

ދަތިތަކުން ސަލާމަތްވުމަށް، ގަސް އިންދާނެ ގޮތް ކިޔާދިނުމަށާއި، ނަސޭހަތް ދިނުމަށް، ރާއްޖޭގެ އުތުރާ ދެކުނަށް ވަފުދު ފޮނުއްވިއަސް، މީހުންގެ ހިތްތަކުގައި ކަމުގެ މުހިންމުކަން ވަޒަން ނުކުރެވުނުކަމަށް ވެއެވެ. އެހެނަސް، ރިޔަލުގެ ޒަމާނުގައި، މޫސުމާއި ވަޔަށް ބަރޯސާވެގެން ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަށް ފޮނުއްވާ ކުޑަ ވަފުދަކުން ހޭދަކުރާ ހަތަރު މަހަކުން ނުވަތަ މަހަކުން، ދަނޑުވެރިކަމުގެ މަޢުލޫމާތު ނެތް ގިނަ މަސްވެރީން ތިބި ރަށްތަކެއްގެ ވިސްނުން، ކުޑަ ދުވަސްކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި، ދަނޑުވެރިކަމަށް އަނބުރާލެވޭވަރުގެ އެކަށީގެންވާ ބަދަލެއް ގެނެވިދާނެތޯ، މިއީ އުފެއްދިދާނެ ސުވާލެކެވެ.

ގަސް އިންދުމަށް ބަދަލެއް ނުގެނެވުކަމަށް އޭރުގެ ވެރީން ވިދާޅުވީ، މަސްވެރި ރަށްތަކުން ފެނިވަޑައިގެންނެވި ނާއުއްމީދަށް ބައްލަވާފައި ކަމަށް ވެދާނެއެވެ. އެހެނީ، ހާންތީގެ ވޭނުގައި ގިނަ މީހުން މަރުވީ ވެސް މަސްވެރި ރަށްރަށުންނެވެ. ދަނޑުވެރި ރަށްތަކުގައި، ދަނޑުހެއްދުމުގެ މަޢުލޫމާތު ހުރި މީހުން، ކާބޯތަކެތި ގިނަ ކުރަމުން ދިޔައީ ތަޢުރީފު ޙައްޤު މިންވަރަކަށެވެ.

• ނޯޓް: މި ލިޔުމަށް، “ސަރުކާރުގެ ޚަބަރު” “ދިވެހިރާއްޖެ ހަނގުރާމައިގެ ވިލާގަނޑެއްގެ ދަށުގައި” ބެލީމެވެ. އެ ޒަމާން ދެކެފައި ތިބި މީހުން ދިން މަޢުލޫމާތު ހިމެނީމެވެ.