ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައާއި ދިވެހިރާއްޖެ: މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީ، ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ބޮންއަޅާ ބޯޓެއްގައި

ދެވަނަ ބޮޑު ހަނގުރާމައިގެ ސީދާ އަސަރުތައް ރާއްޖެއަށް އެންމެ ބޮޑަށް ކުރަން ފެށީ 1942 ގައި ސިލޯނަށް ދިން ހަމަލާއަށް ފަހުގައި ކަމަށް ބުނެވިދާނެއެވެ. އެ ހާދިސާއަށް ފަހު، ދިވެހި އޮޑިފަހަރަށް ސިލޯނަށް ދެވޭ ގޮތް ނުވުމާއި، އިންޑިއާ ކަނޑުގައި ދުޝްމިނުންގެ ހަރަކާތްތައް އިތުރުވުމާއި، ރާއްޖޭގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން ތިބި ތަން ހޯދުމަށް ދުޝްމިނުން ކުރަމުން ދިޔަ މަސައްކަތާއެކު، އިންޑިއާ ކަނޑު ނުރައްކަލަށް ހުށަހެޅި، ރާއްޖޭގައި ކާބޯތަކެތީގެ ދަތިކަން އިހުސާސްކުރަން ޖެހުނެވެ. 1943 ވަނަ އަހަރު، އައްޑޫ ޔާހުންބަރާސް އޮޑިއަށް، ޖަޕާނުން ދިން ހަމަލައިގައި 37 ދިވެހީން ގެއްލުނެވެ. 1944 ވަނަ އަހަރު، ދާންދޫ ދޮންތައްޚާނުގެ އޮޑި، ރާއްޖެއާ ގާތްވެފައި ވަނިކޮށް، ގެއްލުނީ ދުޝްމިނުންގެ ހަމަލައެއްގައި ކަމަށް ބުނެއުޅެއެވެ. ހަމަ އެ އަހަރު، މުޅި ރާއްޖެ ސިއްސުވާލީ، އައްޑުއަތޮޅުގައި އޮތް އިނގިރޭސި ބޯޓަކަށް ޖަރުމަނުން ދިން ހަމަލާގެ ޚަބަރަށެވެ. 1944 ވަނަ އަހަރު ހިނގި އަނެއް ހިތާމަވެރި ހާދިސާއަކީ، އަމީރު ޙަސަން ފަރީދު ދީދީ ދަތުރުކުރައްވަމުން ގެންދެވި މަނަވަރު، ޖަރުމަނުން ދިން ހަމަލައެއްގައި ފެތި، އެ މަނިކުފާނު ގެއްލުމެވެ. ދާންދޫ ދޮންތައްޚާނު އޮޑި ގެއްލުނީ ވެސް 1944 ގައެވެ.

ޙަސަން ފަރީދު ގެއްލިވަޑައިގަތުމަށްފަހު، ސިލޯނުގައި ކުރަންޖެހިފައިވާ ދިވެހި ދައުލަތުގެ ކަންތައްތައް ހަމަޖެއްސެވުމަށާއި، އައްޑޫގެ ބައެއް މައްސަލަތައް ބެއްލެވުމަށް މުޙައްމަދު އަމީން އައްޑުއަށް ވަޑައިގަތެވެ. އަމީން ދީދީ، އައްޑޫން ސިލޯނަށް ފުރާވަޑައިގެންނެވީ 04 ޖުލައި 1944 ވަނަ ދުވަހުއެވެ. އައްޑޫން ސިލޯނަށް ކުރެއްވި “ވަރުގަދަ” ތާރީޚީ ވައިގެ ދަތުރުފުޅުގެ ބައެއް ހަނދާންތަކާއި ޝުޢޫރުތައް، “ކަނޑުން ފިރުކެމުން، ވައިން އުދުހެމުން” މި ފޮތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އަޅުގަނޑުގެ މި ލިޔުން ތައްޔާރުކޮށްފައި ވަނީ، އެ މަނިކުފާނު ހާމަކުރައްވާފައިވާ ބައެއް ޝުއޫރުތައް ހިމަނައިގެންނެވެ.

1944 ވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައި މަހު 3 ވަނަ ދުވަހުގެ ހެނދުނު، އިނގިރޭސި ވައިގެ ލަޝްކަރުގައި ހިމެނޭ 3 “ލިބަރޭޓަރު” ބޯޓު، ގަމަށް ތިރިކުރާ ތަން ބައްލަވަން ހުންނެވި އަމީންދީދީއަށް އެއިން “ލިބެރޭޓަރެއްގައި” ދަތުރުކުރެއްވިދާނެކަން ހިތްޕުޅަކަށް ނުގެންނެވެއެވެ. އެހެނަސް، އެ މަނިކުފާނުގެ ޝުއޫރެއްގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ: “އެއިން ބޯޓަކުން ދަތުރުކުރެވޭނޭ ގޮތް ދިމާވާނެ ނަމަ ކޮންފަދަހޭ… އެފަދަ ބޯޓަކަށް އެރި، އެ ބޯޓުގެ މީހުންނާ އެކު، ކޮންމެވެސް ތާކަށް ބޮން އަޅާން ގޮސް، އުޅެނިކޮށް، ނުވަތަ، ސަބްމެރީނަކާ ދިމާކޮށްލައިގެން އުޅެނިކޮށް އެކަމުގެ ތެރޭގައި މަރުވެ ހިނގައްޖެ ނަމަ އަޅު އެންމެ ބޮޑަށް… އެކަމަކު އާހް! އެފަދަ މަތިންދާބޯޓެއްގައި ދަތުރުކުރާން ލިބުމެކޭ، އެހެރަ ފެންނަ އިރަށް އެރުމެކޭ….”.

“ހާދަ ބާރަކަށް މިއިން ބޯޓެއް ދުވާނެ ދޮގެއްތޯ؟” އަމީންދީދީގެ އަރިހުގައި، ބޯޓު ތިރިކުރާތަން ބައްލަވަން ހުންނެވި ޙުސައިން އަފީފު އައްސަވާލެއްވިއެވެ. “އާއެކޭ! މި ފަހަރު މިއިން ބޯޓަކުން ކޮޅުނބަށް ދެވޭނެ ނަމައޭ!” އަމީންދީދީ ވިދާޅުވިއެވެ.

އަމީންދީދީއަށް ޖުމުލަ ފުރިހަމަ ނުކުރެއްވި އުޅުއްވަނިކޮށް ޙުސައިން އަފީފު ދީދީއާއި އަރިހުގައި ދެން ހުންނެވި، އިބްރާހީމް ދީދީ، “ހަމަ އެއްގޮތަކަށް ވެސް ވަޑައިގަންނަވައިގެން ނުވާނެ!” އެއް އަޑުން މިހެން ވިދާޅުވިކަމަށް ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ.

އެ ދެ ބޭފުޅުންގެ “ޖަވާބަށް” އަމީންދީދީ ވަޑުވަން ފެށި ހިނިފުޅު، މަޑުނުވެގެން އުޅުއްވަނިކޮށް، ގަމުގެ ކޮމާންޑަރު، ކާރުގައި އެތަނަށް މަޑުކުރައްވައި، މެންދުރު ފަރިއްކޮޅަށް އޭނާގެ ގެއަށް ވަޑައިތުމަށް ހަނދުމަފުޅުކޮށް ދެއްވިއެވެ.

“ހާދަ ވަރުގަދަ މަތިންދާ ބޯޓުތަކެކޭ، އެހެން ނޫންތޯ؟ ކޮޅުނބަށް ވަޑައިގަތުމަށް، މިއިން ބޯޓަކާ ދިމާކުރެއްވުން ކިހިނެއްތޯ؟ ބިރުފުޅު ގަނޭތޯ؟” ކޮމާންޑަރު ވިދާޅުވިއެވެ.

“ބިރޭ! އެއީ ކޮން އެއްޗެއްތޯ؟ ބިރު، އެއީ އަޅުގަނޑު އަދި ދުށް އެއްޗެއް ނޫން.” އަމީން ދީދީގެ މި ޖަވާބަށް އެ މަނިކުފާނުގެ ކޮނޑުފުޅުގައި ވަރުގަދަ ބޮނޑިއެއް އެޅުއްވުމަށް ފަހު ކޮމާންޑަރު ކާރުގައި ނައްޓާލެއްވިއެވެ.

ޖުލައި މަހު ތިންވަނަ ދުވަހުގެ ރޭ، އަމީންދީދީއާއި ޕާޓީ ތިއްބެވީ، މަރަދޫގައި، ކާޑު ކުޅުއްވާށެވެ. ކާޑު ކުޅުން މަޖާވަމުން ދަނިކޮށް، “މުޙައްމަދު އަމީން އުޅުއްވަނީ، އަދު އައި ބޯޓުން ވަޑައިގަންނަވާށޭ” ޙުސައިން އަފީފު، ކުއްލިއަކަށް ވިދާޅުވި އަޑަށް، އެތާ ތިއްބެވި ބޭފުޅުންގެ ކަންބޮޑުވުން، ވަރަށް ރަނގަޅަށް އިހުސާސް ކުރެއްވުނުކަމަށް މުޙައްމަދު އަމީންގެ ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. “އަހަރެން އަޖާއިބުވެއްޖައިން! ކަލޭމެން ތިޔަހާ ދެރަވާންވީ ކޮންކަމަކާ؟ އަހަރެން އެއްގޮތަކަށް ވެސް ބިރެއް ނުގަނޭ! އަދި، މަރުވެދާނެތީ، ކުޑަކޮށް ވެސް ޖެހިލުމެއް ނުވަން!”

ޖުލައި 5 ވަނަ ދުވަހު، މުޙައްމަދު އަމީނަށް “ލިބަރޭޓަރެއްގައި” ކޮޅުނބަށް ފުރާވަޑައިގެންނެވޭނެކަން އެނގިވަޑައިގަތެވެ. އެ ދުވަހު، ހިތަދުއަށް ވަޑައިގެން ކުރައްވަން ހުރި ކަންތައްތައް ނިންމާލެއްވުމަށް ފަހު، މަރަދުއަށް ވަޑައިގެންނެވިއިރު، އަމީންދީދީގެ އިންތިޒާރުގައި ކޮމާންޑަރ ބޯލްސް ވަޑައިގެން ހުންނެވިއެވެ. އެހެންކަމުން ލަސްނުކުރައްވައި ފޮށި ހިއްޕަވައިގެން، ގަމަށް ވަޑައިގަތުމަށް ނައްޓާލެއްވީއެވެ.

“ސިލޯނަށް ވަޑައިގަންނަވަނީ ކޮން ބޯޓަކުން ކަން އެނގިވަޑައިގަނޭ ހެއްޔެވެ؟” ކާރުގައި ދަމުން، ބޯލްސް، މުޙައްމަދު އަމީނާ ސުވާލުކުރެއްވިއެވެ.

“ކެޓްލީނާއަކުން ނޫން ހެއްޔެވެ؟” މުޙައްމަދު އަމީން ވިދާޅުވިއެވެ. ވަރަށް މަޖާވެފައި ހުރެ ހިނިފުޅުވަޑުވަމުން، ބޯލްސް ވިދާޅުވިއެވެ: “އާއެކެވެ! އިހަށް ދުވަހު އައި، ބޮން އަޅާ 3 “ލިބަރޭޓަރުގެ” ތެރެއިން އެއް ބޯޓުގައެވެ. މި ހިސާބުގައި އުޅޭ ދުޝްމިނުންގެ ދެ ސަބްމެރީން ހޯދުމަށް އަދު، އެ ތިން ބޯޓު، އެކީ، ފުރަނީއެވެ. އެންމެ ރަނގަޅު ހެއްޔެވެ؟”

ބޯލްސް ވިދާޅުވި ވާހަކަތައް އައްސަވާފައި، އަމީނަށް އާދަޔާ ޚިލާފު އިހުސާސްތަކެއް ކުރެއްވުނެވެ. އެ މަނިކުފާނުގެ އެއް އެދުން ފުރިހަމަވާތީ، ހިތްޕުޅުގެ ވިންދު ޖެހުން އަވަސްވިއެވެ. ނާރުތަކުން އާދަޔާ ޚިލާފަށް، ލެއި ހިނގާން ފެށިއެވެ. ކަންފަތްޕުޅަށް އިވިވަޑައިގެންނެވި އެ ވާހަކަތައް ގަބޫލުފުޅުކުރައްވަން ވެސް އިރުގަނޑެއް ނެންގެވިކަމަށް ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ.

ބޯލްސްގެ ކާރު ހުއްޓާލީ ގަމުގެ ސިފައިންގެ އެންމެ ބޮޑު ގެ ކައިރިއަށެވެ. އެ ގޭގެ ކާކޮޓަރީގެ މެދުގައި ހުރި މޭޒުދޮށުގައި 30 ހަކަށް ޒުވާނުން ތިއްބެވެ. އެ ޒުވާނުންނަށް އަމީންދީދީ ތަޢާރަފުކޮށް ދެއްވަމުން ކޮމާންޑަރ ބޯލްސް ވިދާޅުވިއެވެ: “މިއީ ދިވެހި ދައުލަތުގެ……އަމީން ދީދީ! މި ހުރީ ސްކޮޑްރަން ލީޑަރ ރޮބަޓް!”

ފަރިއްކޮޅުން އަވަދިވެވަޑައިގެން ގަމު ފާލަން މައްޗަށް ވަޑައިގެންނެވި އިރު، ޙުސައިން އަފީފުމެންގެ ދޯނި ލަފަނީއެވެ. ދެން، ފުރާވަޑައިގަންނަވަނީ ކަމަށް ވިދާޅުވެ، ވަކިވުމުގެ ސަލާމްކުރެއްވުމަށް ފަހު ވަޑައިގަތީ، ހަނގުރާމަވެރި މަތިންދާބޯޓު “ލިބަރޭޓަރަށް” އަރާވަޑައިގަތުމަށެވެ.

“ލިބަރޭޓަރަށް” އަމުރު އައިސްފައި އޮތީ، ސިލޯނަށް މިސްރާބު ޖެހުމުގެ ކުރިން، އިންޑިއާ ކަނޑުގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުން ދިޔަ ޖަޕާނު ސަބްމެރީން ހޯދުމެވެ. އެހެންކަމުން، ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ހަނގުރާމަވެރި ހަރަކާތެއްގައި އަމީންދީދީއަށް ޢަމަލީގޮތުން ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވޭތީ، ދުޝްމިނުންގެ ހަމަލާއަކާ ކުރިމަތިލައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވުމުގެ ނުރައްކާތެރި ފުރުސަތު އޮތީ ހުޅުވިފައެވެ.

“ލިބަރޭޓަރު” ސިފަކޮށްދެއްވަމުން އަމީން ދީދީ ލިޔުއްވާފައި ވެއެވެ. “ބޮން އަޅާ ބޯޓެކެވެ. 4 އިންޖީނު ހުއްޓެވެ. 4 ބުރަފަތި ވެސް ހުއްޓެވެ. ބޮޑުމިން، މާލެއަށް އާދަވެގެން އެ ދާ ކެޓްލީނާގެ ދެ ބޯޓު ވަރު ވާނެއެވެ. އެކަމަކު، ތަނަވަސް ކަމާއި، އަރާމުގެ ގޮތުން ބަލާއިރު، ކެޓްލީނާ އެއްހާސް ބަޔަށް ރަނގަޅެވެ. މިހެނީ، ކެޓްލީނާއެއްގައި ހައެއްކަ މީހުންނަށް، އިށީނދެވޭނެހެން ގޮނޑިޔާއި، ދެ މީހުންނަށް ނިދޭނެހެން އެނދު ހުރެއެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް “ލިބަރޭޓަރެއްގައި” ހުންނަނީ، އެކީގައި ދެ ގޮނޑިއެވެ. އެހެން މީހުން އިށީންނަން ޖެހެނީ، ފަންގިފިލާ މަތިން އެ މީހަކަށް ލިބުނު ތަންކޮޅެއްގައެވެ. މިހެންކަމުން، އަބަދު ފިނިފެންމަލުގެ އަރާމު ތަންމައްޗެއްގައި ނިދާން އެދޭ މީހަކު، އެފަދަ ބޯޓަކުން ދަތުރުކުރުން ހިތަށް ވެސް ނޭރުވުން ހުއްޓެވެ…. ބޯޓުގެ މަތީގައްޔާއި، އަރިމަތީގައްޔާއި، ދަށުގައި މި ވަނީ، މުޅިން ބޮމެވެ. އަސްތާ! ބޯޓުގެ ދެފަރާތުގައި އެހެރީ، ސިކުންތެއްގެ އިރުން ވެސް ގޮއްވާން ފެށިދާނޭ ގޮތުން ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ، ދެ މެޝިން ބަޑިއެވެ….”

“ބޯޓުގެ އިންޖީނު އެ ހިންގާލީއެވެ…. އޯޑަރު އައިސްފައިވަނީ،  “ޒިއޯޑިނީރޯ” ކައިރީގައި އުޅޭ، ދުޝްމަނުންގެ ދެ ސަބްމެރީން އަތުލައިގަނެވޭތޯ ބެލުމަށެވެ. އެހެންކަމުން، އަޅުގަނޑުމެންގެ ޕާޓީގެ ތިން ބޯޓު މެ، ދުއްވީ އެ ދިމާއަށެވެ.” އިނގިރޭސި ވައިގެ ލަޝްކަރީންނާ އެކު ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވޭތީ، އެ ދީދިއަށް ލިބިވަޑައިގެންފައިވާ ޖޯޝް ކިތަންމެހާ ވެސް ބޮޑެވެ. ބޯޓުގައި ވަޑައިގަތީ، އެމީހުންނާ އެކު ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވޭ ވަރަކުން ބައިވެރިވެޑައިގެން، ބުނާ މަސައްކަތްތައް ކޮށްދެއްވުމަށެވެ. އެ މީހުންގެ ފުރިހަމަ ބައިވެރިއެއްގެ ގޮތުގައެވެ.

އައްޑޫން ފުރިތާ ތިންހަތަރު ގަޑިއިރު ފަހުން، ސަބްމެރީނެއްގެ އަލި ފެންނަން ފެށިއެވެ. “އުފާވެރިކަން ހުއްޓެވެ! އެއީ، މި ހޯދާން އުޅޭ ސަބްމެރީން ކަމުގައި ވެއްޖެނަމަ!…..” އަމީން، އަމިއްލަފުޅަށް ހިތްޕުޅާ ސުވާލުކޮށްލެއްވިއެވެ.

“މި ބަޑީގެ އެއްކޮޅު އުފުލައި ހިފަހައްޓައި ދޭނުހޭ؟ އޮފިސަރަކު އަމީންއަށް ދަންނަވާލިއެވެ. “ހިތުގެ އަޑީންނެވެ!” އަމީން ދެންނެވިއެވެ. “އެކުވެރީންހޭ، ދުޝްމިނުންހޭ؟” އަމީން އައްސަވައިލެއްވިއެވެ. ފެނުނީ އިނގިރޭސީންގެ ސަބްމެރީނަކަށް ވުމުން، “ދުޝްމިނުންގެ ސަބްމެރީނެއް ކަނޑުއަޑިއަށް ފައްތައިލުމަށާއި، ދުޝްމަނުންގެ އެތައް ބަޔަކު ހައްޔަރުކޮށްލައިގެން ގެންދިއުމަށް، ރޭވިރޭވުންތައް ތޮޅިއަށް ދިޔައީއެވެ……”

“ދަތުރު އޮތީ ކުރިއަށެވެ.” ފަތިހު، ފަހެއް ވެސް ޖެހިފަހުން، އިތުރު ސަބްމެރީނަކާ ދިމާވިއެވެ. މަނަވަރެއް ވެސް ފެނުނެވެ. “ހައްތާ ވެސް އިނގިރޭސީންގެ އުޅަނދުފަހަރެވެ”. އެހެންކަމުން، އިރު އެރީމައި، ސިލޯނަށް މިސްރާބު ޖަހައި، ހެނދުނު، 10 އަކަށް، ސީގިރިޔާ ފަރުބަދަ ކައިރީގައި އޮތް ރަންވޭއަކަށް ބޯޓު ތިރިކޮށްލުމާ އެކު، އަމީން ދީދީ “ލިބަރޭޓަރާ” އެކު ހޭދަކުރެއްވި 15 ގަޑިއިރުގެ ދިގު އަޝްކަރީ އާހިތަ ވެސް ނިމުމަކަށް އައީއެވެ.

އަމީން ދީދީ އެ ވިދާޅުވި ތާރީޚުތަކާ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތާރީޚުތަކާ އަޅައި ބެލިއިރު، އަޅުގަނޑަށް ފާހަގަ ކުރެވުނީ މަޑަގަސްކަރައިގެ އުތުރު ހުޅަނގު ސަރަހައްދު ޕެޓްރޯލްކުރުން، ޖަޕާނުގެ އައި-8 ސަބްމެރީނާ މަތިކޮށްފައިވާތީ، 1944ގެ މާރިޗުގެ މެދުތެރެއިން، ޖުލައި މަހުގެ ކުރީކޮޅަށް ހުޅަނގުދެކުނު އިންޑިއާ ކަނޑުގައި، އައި-8 ހަރަކާތްތެރިވި ކަމެވެ. އެ ސަބްމެރީނުން ވަނީ، ޖުލައި 2 ގައި އައްޑޫ ދެކުނުން، އެމެރިކާގެ ބޯޓު “އެސްއެސް ޜޯން ނިކޮލޭ” ފައްތާލާފައެވެ. އަމީންދީދީ ދަތުރުކުރެއްވި ޓީމުގައި ހިމެނޭ “ލިބަރޭޓަރު” ބޯޓުތައް ގަމަށް ދިޔައީ ވެސް، ކަނޑުވެފައި ތިބި “ނިކޮލޭ” ފަޅުވެރީންނަށް އެހީވެފައެވެ. “ނިކޮލޭ” ފައްތާލުމުގެ ތިން ދުވަސް ކުރިން އެ ސަބްމެރީނުން ވަނީ، އައްޑޫ ދެކުނުން، އިނގިރޭސި އާގުބޯޓު “ނެއްލޯރ” ފައްތާލާފައެވެ. އިންޑިއާ ކަނޑުގައި، މި ސަބްމެރީނުން ފައްތާލި އިތުރު އުޅަނދުތަކުގެ ތެރޭގައި، “ޔެއިސަލަކް”، “ސިޓީ އޮފް އެޑިލޭޑް” ހިމެނެއެވެ. އައްޑޫ ސަރަހައްދުގެ ބޭރުން، 16 އޭޕްރިލް 1944 ގައި ރިޔާނެގި އުޅަނދެއް ފައްތާލިކަމަށް ވެސް ރިޕޯޓުކޮށްފައި ވެއެވެ. ޚަބަރެއް ނުވެ، ގެއްލިފައިވާ ދާންދޫ ދޮންތައްޚާނުގެ އޮޑިއަށް، މި އުޅަނދު، ވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. އެ އޮޑިން ދަތުރުކުރި މީހެއްގެ ދަރިއަކު، އަޅުގަނޑު ގާތުގައި، ބުނީ، އެ އޮޑިއާ ދާދި އެކުއެކުގައި ސިލޯނުން ފުރި އެހެން އޮޑިވެރީންގެ ކިބައިން އެނގުނީ، އޮޑި ގެއްލުނީ، ރާއްޖެއާ ގާތްވެފައި ވަނިކޮށް ކަމަށެވެ.

އައިސް-8 ފައްތާލީ، 31 މާރިޗު 1945 ގައި އެމެރިކާގެ ނޭވީންގެ ދެ މަނަވަރަކުން ދިން ހަމަލާއެއްގައެވެ.

މުޙައްމަދު އަމީންގެ ފޮތުގައި ލިޔުއްވާފައި އޮތް “ޒިއޯޑިނީރޯ” އެއީ ކޮން ތަނެއް ކަމެއް ސާފެއް ނޫނެވެ. ލިޔުމުގެ ކުށަކަށް ވެދާނެއެވެ. ސަބްމެރީން ހޯދުމަށް “ލިބަރޭޓަރުތައް” ދުއްވީ ހުޅަނގު ދެކުނު އިންޑިއާ ކަނޑުގައި ކަމަށް ވުމުން، އެއީ އެ ސަރަހައްދުގައި އޮތް ތަނެއް ކަމަށް ބެލެވެއެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި، މަޑަގަސްކަރައިގެ އުތުރު ބިތުގައި، “ޑިއެގޯ ސުއަރޭޒް” ކިޔާ ބަނދަރެއް އޮތެވެ. އެއީ “ޒިއޯޑިނީރޯ” ކަމަށް ވުން އެކަށީގެންވެއެވެ. މިގޮތަށް އަޅުގަނޑު ދެކޭ ސަބަބަކީ،”ލިބަރޭޓަރު” ބޯޓުތައް ހޯދަމުން ދިޔަ އައި-8 ސަބްމެރީނަކީ “ޑިއޭގޯ ސުއަރޭޒު” ސަރަހައްދު ފޯރިމަރަން، އެ ދުވަސްވަރު،  އުޅުނު ސަބްމެރީނެވެ. އެ ސަރަހައްދުން ބޯޓު ފައްތަމުން، ބޯޓުތަކަށް ހަމަލާ ދެމުން ދިޔަ ސަބްމެރީނަކީ އެއީއެވެ.

ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގައި، ވައިގެ އަޝްކަރީ “މިޝަން” އެއްގައި، މުޙައްމަދު އަމީން ދީދީ ފިޔަވައި އެހެން ދިވެއްސަކު ބައިވެރިވެވަޑައިގަތް ކަމެއް ތާރީޚުން އެނގޭކަށް ނެތެވެ. ވީމާ، ދުޝްމިނުން ފަހައި، ހޯދުމަށް އެ ކުރެއްވި “އެޕިކް” ދަތުރަކީ، ދިވެހިން ފަޚުރުވެރިވުން ޙައްޤު “މިޝަން” އެކެވެ. އެހެނީ، އެ އަޝްކަރީ މިޝަނުގެ އެއް ބައިވެރިޔަކީ، އެ ޝަރަފު ލިބިވަޑައިގެންނެވި ހަމައެކަނި ދިވެއްސަކީ، ރާއްޖޭގެ ވަޒީރުއް ދާޚިލިއްޔާއަށް ވުމެވެ. އެއީ، “ދިވެހި ދައުލަތުގެ…. އަމީންދީދީ” ފިޔަވައި، ދެވަނަ އެހެން ބޭފުޅެއް ނޫނެވެ.

ނޯޓް: މި ލިޔުމަށް ގިނަ މަޢުލޫމާތު ހޯދީ “ދިވެހިރާއްޖެ، ހަނގުރާމައިގެ ވިލާގަނޑެއްގެ ދަށުގައި” މި ފޮތާއި، އަޝްކަރީ މަޢުލޫމާތު ހިމެނޭ ބޭރުގެ ވެބްސައިޓްތަކުންނެވެ.