ޕެޓްރޯޑޮލަރުގެ ނިޒާމް

ބައިނަލްއަގުވާމީ މާލީ ނިޒާމް، އެ ފައިސާއެއްގެ މައްޗަށް ބަރޯސާވާ އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ އަގު ވެއްޓެނީބާއެވެ؟ ނޫނީ، ބައިނަލްއަގުވާމީ ވިޔަފާރިއާއި، މާލިއްޔަތުގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ބާރުވެރިކަން ނެތިދަނީބާއެވެ؟ މިއީ، ދުނިޔޭގެ މާލީ ނިޒާމަށް އަންނަމުން މިދާ ބަދަލާ އެކު ގިނަ ބަޔަކު އުފައްދަމުންދާ ސުވާލުތަކެވެ.

މި ސުވާލުތަކެއް ފެންމަތިވެގެން އައީ، ދުނިޔޭގެ ތެލާއި ހަކަތައިގެ ބާޒާރުގައި، 1974 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން މިއަދާ ހަމައަށް އޮތް އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ޑޮމިނޭޝަން (ޕެޓްރޯޑޮލަރު) އޮތްއޮތުން ނިމުމަކަށް އަންނަމުންދާ ކަމަށް ބައެއް އިގުތިސާދީ މާހިރުން ފާހަގަކުރަމުންދާ ދަނޑިވަޅެއްގައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް، ދުނިޔޭގެ އިގުތިސާދީ މުހިންމު ބާރުތަކެއް ގުޅިގެން އުފައްދާފައިވާ “ބްރިކްސް” ގުރޫޕު (ބްރެޒިލް، ރަޝިޔާ، އިންޑިއާ، ޗައިނާ، ސައުތު އެފްރިކާ، އީރާން، މިސްރު، އިތިއޯޕިއާ އަދި ޔޫއޭއީ) އިން އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ޑޮމިނޭޝަން ނައްތާލުމަށް ސިޔާސަތުތައް ރާވަމުންދާ ވަގުތެއްގައެވެ. މި ވާހަކަތައް އިތުރަށް ބާރު ލިބެނީ، މެދުއިރުމައްޗާއި އޭޝިއާ ހިމެނޭ ސަރަހައްދުތަކަށް ނިސްބަތްވާ ބައެއް ގައުމުތަކުގެ ބޯޑަރު ހުރަސްކޮށް ކުރާ ފައިސާގެ މުއާމަލާތްތަކުގައި ވެސް، އެ ބައެއްގެ އަމިއްލަ ކަރަންސީ ނުވަތަ ފައިސާ ބޭނުންކުރުން އިތުރުވަމުން ދިޔުމާ އެކު، ބައިނަލްއަގުވާމީ މާލީ މުއާމަލާތްތަކުގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ މުހިންމުކަން ކުޑަވަމުންދާކަން ބައެއް އިގުތިސާދީ މާހިރުން ފާހަގަކުރަމުން ދާތީއެވެ.

މި ލިޔުމުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި އަލިއަޅުވާލަން މި ގަސްތުކުރަނީ އިސްވެ މި ދެންނެވި “ޕެޓްރޯޑޮލަރު” ގެ މައްޗަށެވެ. ޕެޓްރޯޑޮލަރަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ ތެލުގެ ސިނާއަތުގައި “ޕެޓްރޯޑޮލަރު” އަދާކުރާ ދައުރަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟ ޕެޓްރޯޑޮލަރުގެ ސަބަބުން ދުނިޔޭގެ އިގުތިސާދަށް ގެނެސްދޭ ނުފޫޒުތަކަކީ ކޮބައި ހެއްޔެވެ؟

ޕެޓްރޯޑޮލަރަކީ ކޮބާ!؟

ޕެޓްރޯޑޮލަރޭ އެ ބުނާ ލަފުޒުގެ މާނައާއި އޭގެ ތާރީޚީ ކޮންޓެކްސްޓުން ފުރަތަމަ ފަށަމާ ހިނގާށެވެ.  އާދެ، “ޕެޓްރޯޑޮލަރ” މާނަކުރަނީ، އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ޑޮމިނޭޝަން އޮންނަގޮތަށް ސައުދީ އަރަބިޔާއާއި އެމެރިކާއާ ދެމެދު ހެދި ޑީލަކަށް ފަހު، ދުނިޔޭގެ އިގުތިސާދީ މަސްރަހަށް އައި ބަދަލާއެކު، ތެލާއި ހަކަތައިގެ ވިޔަފާރިކުރާ ގައުމުތަކުން ޖެނެރޭޓްކުރާ އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ރެވެނިއުއަށް ނިސްބަތްކޮށެވެ. މިގޮތުން، ތެލާއި ހަކަތައިގެ ވިޔަފާރީގައި މުހިންމު ބާރުތައް ކަމުގައިވާ އޯގަނައިޒޭޝަން އޮފް ޕެޓްރޯލިއަމް އެކްސްޕޯޓިންގ ކަންޓްރީސް (އޯޕެކް) ގެ ގައުމުތަކާއި، އޯޕެކްގައި ނުހިމެނޭ ރަޝިޔާ، ޤަތަރު އަދި ނޯވޭ ފަދަ ގައުމުތަކުން ވިއްކާ ތެލާއި ގޭހުން އަސާސީ ގޮތެއްގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރުން ކުރެވޭ މުއާމަލާތްތަކުން ހޯދާ ރެވެނިއުއަށް ނިސްބަތްކޮށް “ޕެޓްރޯޑޮލަރު”ގެ ގޮތުގައި މުޚާތަބުކުރެވެއެވެ.

މި ނުކުތާގައި ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ އަނެއް ކަމަކީ، 1970 ގެ ކުރީކޮޅު ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޒާމް ތައާރަފުވެގެން އައުމުގެ ކުރިން، ފައިސާގެ އަގު ކަނޑައަޅާފައި އޮންނަނީ ރަނުގެ ރިޒާވްއަށް ބަރޯސާވެގެންނެވެ. ނަމަވެސް ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޒާމް އުފަންވުމާއެކު، ދުނިޔޭގެ ފައިސާގެ އަގު، ތެލުގެ މައްޗަށް ކަނޑައަޅަން ފެށިއެވެ. އެ ބަދަލާއެކު ތެލަށް ނިސްބަތްކޮށް “ބްލެކް ގޯލްޑް” އޭ ކިޔާތީ ވެސް އަޑު އިވިފައި ހުރެދާނެއެވެ.

ޕެޓްރޯޑޮލަރުގެ ތާރީޚު

ޕެޓްރޯޑޮލަރުގެ ތާރީޚީ ކޮންޓެކްސްޓަށް ބަލާއިރު ފުރަތަމަ މިސްރާބު ޖަހަން ޖެހެނީ، އެމެރިކާގެ 37 ވަނަ ރައީސް، ރިޗާޑް ނިކްސަންގެ ވެރިކަމުގެ ދުވަސްވަރަށެވެ. އެއީ އެމެރިކާއިން ވިއެޓްނާމްގެ ކޮމިޔުނިސްޓުންނާ ދެކޮޅަށް ވަރަށް ފުޅާކޮށް ހަނގުރާމަ ކުރަމުންދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. އެ ހަނގުރާމައަށް އެމެރިކާގެ މާލިއްޔަތުން އެތައް ހޭދައެއް ކުރަމުން ދިޔައެވެ. އޭގެ ސަބަބުން އެމެރިކާގެ އިންފުލޭޝަން މަތިވުމާއި، ކަރަންޓް އެކައުންޓް ޑެފިސިޓްތަކެއް ކުރިމަތިވަމުން ދިޔައެވެ. އަދި، ޑޮލަރުގެ އަގު ދަށަށް ދިޔުމާއި، އެމެރިކާގެ ރަނުގެ ރިޒާވް ނުރައްކަލުގެ ތެރެއަށް ހުށަހެޅިގެން ދިޔުން ފަދަ އިގުތިސާދީ ލޮޅުންތައް ކުރިމަތިވަމުން ދިޔައެވެ.

އެހާހިސާބުން، ނިޒާމީ ގޮތެއްގައި އިގުތިސާދީ ބަދަލުތަކެއް ގެނައުމަށް ނިކްސަންގެ ސަރުކާރުން ނިންމިއެވެ. އެގޮތުން ގެނައި އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ބަދަލަކީ، ރަނަށް ބަރޯސާވެގެން އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ އަގު ކަނޑައަޅާފައި އޮތް ނިޒާމް (ބްރެޓަން ވުޑްސްގެ ފިކްސްޑް އެކްސްޗޭންޖް ރޭޓް ބަލާ ބައިނަލްއަގުވާމީ ފައިސާގެ ނިޒާމު) ނައްތާލުމެވެ.

މި ބަދަލާއެކު، ހުޅަނގުގެ އިގުތިސާދީ ބާރުތަކުން ނުވަތަ “ޖީ10” (ބެލްޖިއަމް، ކެނެޑާ، ފްރާންސް، ޖަރުމަނު، އިޓަލީ، ޖަޕާން، ނެދަލެންޑްސް، ސްވިޑެން އަދި އިނގިރޭސިވިލާތް) އިން ބޭނުންކުރަމުންދިޔަ ކަރެންސީތައް، 1973 ވަނަ އަހަރު ބާޒާރުގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރާ ދެކޮޅަށް ފުލޯޓްވާން ފެށިއެވެ.

މި ދަނޑިވަޅުގައި، އެމެރިކާގެ އިގުތިސާދަށް އައި އަނެއް ލޮޅުމަކީ، މިސްރާއި ސީރިއާ އިސްވެ އޮވެ އިސްރާއީލާ ދެކޮޅަށް ކުރި ޔޮމް ކިއްޕޫރު ހަނގުރާމައިގެ ސަބަބުން އެމެރިކާއަށާއި ބައެއް ގައުމުތަކަށް، އަރަބި ގައުމުތަކުން ތެޔޮ ވިއްކުން މަނާކުރުމެވެ. އެ ހަނގުރާމައިގައި، އިސްރާއީލަށް ތާއީދުކުރި އެމެރިކާއާއި ހުޅަނގުގެ ގައުމުތަކަށް ތެޔޮ ވިއްކުން މަނާކުރުމަށް، އޯޕެކްއިން 1973 ވަނަ އަހަރު ނިންމި ނިންމުން ވެގެންދިޔައީ އެމެރިކާއަށާއި ހުޅަނގަށް ލިބުނު ވަރަށް ބޮޑު ޝޮކަކަށެވެ. އޯޕެކުން އެޅި އެ ދަތިކުރުމުގެ ފިޔަވަޅުގެ ސަބަބުން ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ތެލުގެ އަގު އަތްނުފޯރާ ފަށަށް އަރައިގެން ދިޔައެވެ. އަދި ދުނިޔޭގެ އިގުތިސާދަށް ބޮޑެތި ގޮންޖެހުންތަކާ ކުރިމަތިލާން ޖެހުނެވެ.

އެ ދުވަސްވަރަށް ނަޒަރު ހިންގާލާއިރު، އެމެރިކާގެ ސިޔާސީ މަސްރަހު އޮތްގޮތާ މެދު ވެސް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ވިސްނުން ދޫކޮށްލަން ޖެހެއެވެ. ސަބަބަކީ، އެ ދުވަސްވަރަކީ އެމެރިކާގެ ރައީސް ނިކްސަންއާ ދެކޮޅަށް ސިޔާސީ ހައިޖާނުގަނޑެއް އުފެދިގެން އުޅުނު ދުވަސްވަރަކަށް ވާތީއެވެ. އެމެރިކާގެ ތާރީޚުގައި އެމެރިކާގެ ރައީސަކު ފުރަތަމަ ފަހަރަށް މަގާމުން އިސްތިޢުފާ ދޭންޖެހުނު މަޝްހޫރު “ވޯޓާގޭޓް ސްކޭންޑަލް” ފަޅާއަރައި، އެ މައްސަލައިގެ އަޑުއެހުންތައް ނިމުމާ ގާތަށް އޭރު އޮތީ ގޮސްފައެވެ.

އިގުތިސާދީ ގޮތުން ވެއްޓެމުން، އަދި ސިޔާސީ ގޮތުން ސަރުކާރުގެ ޔަގީންކަމެއް ނެތް އެ ދަނޑިވަޅުގައި، އިގުތިސާދު ސަލާމަތްކުރުމަށް ނިކްސަންގެ ސަރުކާރަށް އަވަސްކަމާއެކު ފިޔަވަޅުތަކެއް އަޅަން މަޖުބޫރުވިއެވެ. އެގޮތުން، އެ ދުވަސްވަރު އެމެރިކާއިން ވަރަށް މުހިންމު ޑިޕްލޮމެޓިކް މިޝަނެއް ފެށިއެވެ. އެ މިޝަން ވެގެން ދިޔައީ، އެމެރިކާގެ ވެއްޓެމުންދިޔަ އިގުތިސާދު ކޮޅަށް ނަގައިދީ، އެތައް ޒަމާންތަކަކަށް މުއްސަނދިކޮށްދިން ޚާއްޞަ މިޝަންއަކަށެވެ.

އާދެ، އެޔަކީ، އެ ދުވަސްވަރު ދުނިޔޭގެ ހަކަތައާ ބެހޭ ވިޔަފާރީގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް ބާރުކަމުގައި ބެލެވެމުންދިޔަ ސައުދީ އަރަބިޔާއާ އެކު އިގުތިސާދީ ޕާޓްނަރޝިޕް އެއްބަސްވުމެއް ހަދައި، އެ އެއްބަސްވުމުގެ މަތީގައި “ސީލް” ޖެހިގެން ދިޔުމުންނެވެ.

އެ އެއްބަސްވުމަށް އަލިއަޅުވާލައި، 1974 ޖޫން 9 ވަނަ ދުވަހު ނެރުނު ނިއުޔޯކް ޓައިމްސްގައި ބާނާޑް ގުވަރޓްޒްމަން ލިޔުއްވި އާޓިކަލެއްގައި ވެއެވެ. “މިއީ، އެމެރިކާއާއި އަރަބި ގައުމަކާ ދެމެދު ވެވުނު މިފަދަ ފުރަތަމަ އިންތިޒާމްއެވެ.” އަދިވެސް ލިޔުއްވާފައިވެއެވެ. “އެ އާ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން ސައުދީ އަރަބިޔާއަށް ތެޔޮ އުފެއްދުން އިތުރުކުރުމަށް ފުޅާ ފުރުސަތުތައް ހުޅުވާލެވޭނެއެވެ. އަދި މިއީ، އެމެރިކާއާއި ސައުދީ އަރަބިޔާއާ ދެމެދު އިގުތިސާދީ އެއްބާރުލުމުގެ މޮޑެލް” އަަކަށް ވެގެންދާނެއެވެ.

އާދެ، ޕެޓްރޯޑޮލަރުގެ ނިޒާމް އުފަންވީ އެ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުންނެވެ. އެމެރިކާ ބޭނުންވި މަންޒިލަށް ގެންގޮސްދިނުމުގައި އެ ހުރިހާ ޕްލޭނެއް ރޭވި މާސްޓަރ މައިންޑަކީ، އެ އެއްބަސްވުމުގައި އެމެރިކާގެ ފަރާތުން ސޮއިކުރެއްވި ހެންރީ އަލްފްރެޑް ކިސިންޖަރއެވެ. އެމަނިކުފާނު އޭރު ހުންނެވީ އެމެރިކާގެ ސެކްޓެރީ އޮފް ސްޓޭޓްގެ މަގާމުގައެވެ. އަދި ސައުދީ އަރަބިޔާގެ ފަރާތުން އެ އެއްބަސްވުމުގައި ސޮއިކުރެއްވީ، ޕްރިންސް ފަހްދު އިބްން ޢަބްދުލް ޢަޒީޒްއެވެ.

ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޒާމް އުފަންވުން

އެ އެއްބަސްވުމުގެ ދަށުން، އެމެރިކާއާއި ހުޅަނގަށް ބޭނުންވާ ތެލާއި ހަކަތަ، ސައުދީ އަރަބިޔާއާއި އޯޕެކުގެ ބައެއް ގައުމުތަކުން މެދުނުކެނޑި ލިބޭނޭގޮތް ކަށަވަރުކުރިއެވެ. އަދި، ދުނިޔޭގެ ތެލުގެ ބާޒާރުގައި ސައުދީން ކުރާ މުއާމަލާތްތަކުގައި ބޭނުންކުރާނެ އާންމު ފައިސާއަށް އެމެރިކާ ޑޮލަރު ވެގެންދިޔައެވެ. އޭގެ ސަބަބުން، ތެލަށް ހޭދަކުރާ ޑޮލަރު އަލުން އެމެރިކާގެ ޓްރެޜަރީ ބޮންޑު މާކެޓަށް ވަދެ، އެމެރިކާގެ މާލީ ދަރަނިތަކަށް ފައިނޭންސް ކުރުމުގައި ދައުރުކުރެވޭ ގޮތް ވިއެވެ.

އޭގެ ބަދަލުގައި، ސައުދީ އަރަބިޔާއަށް އަސްކަރީ އާލާތްތައް ސަޕްލައިކޮށްދިނުމާއި، ސައުދީގެ “ގައުމީ ސަލާމަތް” ހިމާޔަތްކުރުމުގައި ދެމިއޮތުމަށް އެމެރިކާއިން ވައުދުވިއެވެ.

ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޒާމް އުފަންވުމާއެކު ދުނިޔޭގެ އިގުތިސާދަށް ވަރަށް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް އައެވެ. އެގޮތުން އައި އެންމެ މުހިންމު އެއް ބަދަލަކީ، ބައިނަލްއަގުވާމީ ވިޔަފާރީގައި ބޭނުންކުރާ މައިގަނޑު ފައިސާގެ ގޮތުގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރު ކަނޑައެޅުމަށް މަގުފަހިވެގެން ދިޔުމެވެ. އަދި، ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބާރުގަދަ އިގުތިސާދުގެ ގޮތުގައި އެމެރިކާ އޮތް މަގާމު އިތުރަށް ވަރުގަދަކޮށްދިނެވެ.

މި އެއްބަސްވުމުގެ ސަބަބުން އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް ބައިނަލްއަގުވާމީ ގޮތުން ވަރަށް ބޮޑު ޑިމާންޑެއް އުފެދުނެވެ. އަދި، ދުނިޔޭގެ ރިޒާވް ފައިސާގެ ގޮތުގައި އެމެރިކާ ޑޮލަރު އޮތް ދަރަޖަ، އެތައް ގުނައަކުން އިތުރުވެގެން ދިޔައެވެ.

ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޒާމް އުފަންވުމުގެ ސަބަބުން ބަދަލުތައް އައީ ހަމައެކަނި އިގުތިސާދީ މައިދާނަކު އެކަންޏެއް ވެސް ނޫނެވެ. އޭގެ ސަބަބުން ޖިއޮޕޮލިޓިކަލީ ވެސް ބޮޑެތި ބަދަލުތަކެއް ދުނިޔެއަށް އައެވެ. އޭގެ އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ބަދަލަކަށްވީ، އެމެރިކާއާ ދެކޮޅު ފިކުރުތަކަށް ތާއީދުކުރަމުންދިޔަ ސައުދީ އަރަބިޔާގެ އިތުރުން ތެޔޮ އުފައްދާ އަރަބި އެހެން ގައުމުތަކާ ދެމެދު ވަރަށް ބޮޑު ގާތް ގުޅުމެއް އުފެދި، ދުނިޔޭގެ ސިޔާސަތު ބައްޓަންކުރުމުގައި އެމެރިކާއާ އެކު އެ ގައުމުތަކުން “ސްޓްރެޓެޖިކް އިއްތިހާދެއް” އުފެދިގެން ދިޔުމެވެ.

ރެފަރެންސް:

• ހަންގް ޓްރަން. (2024). އީސް ދި އެންޑް އޮފް ދަ ޕެޓްރޯޑޮލަރ ނިޔަރ؟. ނެގީ؛ އެޓްލާންޓިކް ކައުންސިލް.
• އަނަސް ބަޚްދިރް. (2024). ދި އިމްޕެކްޓް އޮފް ޕެޓްރޯޑޮލަރސް އޮން ގްލޯބަލް އެކޮނޮމީ. ނެގީ؛ މޯފަރ.
• އޮފީސް އޮފް ދަ ހިސްޓޯރިއަން. (2024). ނިކްސަން އެންޑް ދި އެންޑް އޮފް ބްރެޓަން ވުޑްސް ސިސްޓަމް، 1973-1971. ނެގީ؛ އޮފީސް އޮފް ދަ ހިސްޓޯރިއަން.
• މުޙައްމަދު ރީހާން. (2024). ޑިޑް ޔޫއެސް-ސައުދީ ޕެޓްރޯޑޮލަރ ޕެކްޓް ރިއަލީ ކަމް ޓު އެން އެންޑް؟. ނެގީ؛ ސަން އޮންލައިން