ޑރ. އިބްރާހީމް ޒަކަރިއްޔާ މޫސާ
މުސްލިމުންގެ ޢަމަލީ ހަޔާތް ބައްޓަންވެފައި އޮންނަންވީގޮތުގެ ތަރުބިއްޔަތު ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގައި އޮންނަގޮތާއި، މުސްލިމުންގެ ހަޔާތުގައި ފެންނަމުންދާ ކަންކަމާ ވަރަށް ތަފާތެވެ. މުސްލިމުންގެ އިޖުތިމާޢީ ހަޔާތާއި ސިޔާސީ ހަޔާތް އޮންނަން ޖެހޭނެގޮތް ކަމަށް ޤުރްއާނާއި ސުންނަތް ދައްކައިދޭ މަގާއި، ވަރަށް ދުރު މަގަކުން ހިނގާތީ ފެނެއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް ދަސްވެފައިވާ ހަޔާތުގެ މަޤްޞަދުތަކާއި އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަމަލީ ހަޔާތުގެ މަޤްޞަދުތަކާ ދިމާ އިދިކޮޅެވެ. ކުރުގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ، ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުގެ ޢާލަމީ މެސެޖުގައިވާ އިރުޝާދާއި، މި ޒަމާނުގެ މުސްލިމުންގެ ދީންވެރިކަމާ މުނާސަބު ވަނީ ކިހާވަރަކަށްތޯ ސުވާލު އުފެދެއެވެ.
އިޙްޔާޢުލް ޢުލޫމުގައި، އަލްއިމާމުލް ޣަޒާލީ، ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ ވާހަކައެއް މި ތަނުގައި ނަޤްލުކޮށްލާނަމެވެ. މުސްލިމުންގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރު ބިން އަލް ޚައްޠާބުގެ ޚިލާފަތުގައި ހިނގައިދިޔަ ޙާދިޘާއެކެވެ. ޢުމަރުގެފާނު މަދީނާއިން މައްކާއަށް ކުރެއްވި ދަތުރުފުޅެކެވެ. މި ދަތުރުފުޅުގައި، ހެނދުނުގެ ވަގުތު، ޢުމަރުގެފާނަށް ފެނިވަޑައިގަތީ، ފަރުބަދައެއްގެ ވާދީގައި، ބަކަރިތަކެކެވެ. މި ބަކަރިތައް ހުއިހައްޕަށް އެފްރިކާ ނަސްލުގެ އަޅު ކުއްޖަކު ހުއްޓެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ ތަރުބިއްޔަތު، ޢަރަބިކަރައިގެ ދުރު ހިސާބުތަކަށް ފޯރާފައިވަނީ ކިހާ މިންވަރަކަށްތޯ ބައްލަވައިލެއްވުމުގެ ބޭނުންފުޅުގައި، އަދި މިބައިމީހުންގެ ޢަމަލީ ދިރިއުޅުމުގައި މި ތަރުބިއްޔަތުގެ އަސަރު ހުރިތޯ ބައްލަވައިލުމަށް ޓަކައި، މި އަޅުކުއްޖާގެ ގާތަށް ޢުމަރުގެފާނު ވަޑައިގެން، އެ ކުއްޖާ ގެންގުޅުނު ބަކަރިތަކުން ބަކަރިއެއް ވިއްކުމަށް އެދިވަޑައިގަތެވެ. ޢުމަރުގެފާނަކީ ކޮން ބޭކަލެއްކަން އެ އަޅުކުއްޖާއަށް އެނގުމަކާ ނުލައި، ދެންނެވިއެވެ. ޞާޙިބާއެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑުގެ އެއްޗެއް ނޫނެވެ. މިއީ އަޅުގަނޑުގެ ޞާޙިބުމީހާގެ މިލްކެކެވެ. އަޅުގަނޑަކީ ޞާޙިބުމީހާގެ އަޅެކެވެ. އެހެންވީމާ މިއިން އެއްވެސް ބަކަރިއެއް އަޅުގަނޑަކަށް ނުވިއްކޭނެއެވެ. ޖަވާބުގައި ޢުމަރުގެފާނު އެ އަޅުކުއްޖާގެ ގާތުގައި ވިދާޅުވީ، މި ފައިސާ ގެންދާށެވެ! އަދި ބަކަރިއެއް ވިއްކާށެވެ! ބަކަރިއެއް މަދުކަން ޞާޙިބުމީހާއަށް އެނގިގެން ސުވާލުކޮށްފިއްޔާ، ސިންގާއެއް އައިސް އެއް ބަކަރި ޖަހައިގަނެގެން ގެންދިޔައީއޭ ބުނާށެވެ! ޢުމަރުގެފާނާ ދިމާއަށް ވަރަށް ޙައިރާންކަމާއެކު، ބަލާލާފައި އެ ކުއްޖާ ދެންނެވިއެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ޞާޙިބުމީހާއަށް އޮޅުވައިލެވިދާނެއެވެ. އެކަމަކު، އަޅުގަނޑުމެންގެ ޢަމަލުތަކާއި ބުނާ ވާހަކަތައް އެ ފަރަތާތަކަށް ވަންހަނާވެގެން ނުވާ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެންގެ ވެރި ރަސްކަލާންގެއަށް އޮޅުވައިލެވޭނީ ކިހިނަކުންތޯއެވެ؟ މި އަޅުކުއްޖާއަކީ ލިޔަން ކިޔަން ނޭނގޭ، އެއްވެސް ޢިލްމެއް ނެތް ކުއްޖެކެވެ. ދުވަހަކު ވެސް ޤުރްއާން ވެސް ކިޔަވައިގެން ހުރި ކުއްޖެއް ނޫނެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ޤުރްއާނުގެ ތަރުބިއްޔަތުން މުޅި ވެށި ޒީނަތްތެރިވެފައި އޮތް ވެއްޓެއްގައި އުޅުމުގެ ހެޔޮ ނަޞީބު މި އަޅުކުއްޖާއަށް ވެސް ލިބިފައިވެއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މި ކުއްޖާގެ ބުއްދިއާއި ފިކުރާއި ޝުޢޫރުގެ ތެރެއަށް ޤުރްއާނީ ތަރުބިއްޔަތުގެ ހެޔޮ އަސަރު ވެރިވެފައި އޮތްކަން ސާބިތުވިއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާނުގައި މާތްﷲ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ބަސްފުޅުގެ މާނާގައިވާ ފަދައިންނެވެ. އަދި ހަމަކަށަވަރުން، ތިމަން ރަސްކަލާންގެ އިންސާނާ ހެއްދެވީމެވެ. އަދި އޭނާގެ ނަފްސު އޭނާއަށް ވަސްވާސްދޭ ކަންތައް ތިމަން ރަސްކަލާންގެ ދެނެވޮޑިގެންވަމެވެ. އަދި އޭނާގެ ކަނދުރާގެ މައިނާރަށް ވުރެވެސް ތިމަން ރަސްކަލާންގެ އޭނާއާ ކުއްތަންވެ ވޮޑިގަތުން ބޮޑެވެ.(ق:16)
މި އާޔަތުގެ މާނަ މި އަޅުކުއްޖާއަށް އިވިފައިވާ ކަމާމެދު އެއްވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ. އަދި މި އާޔަތުގައިވާ ތަރުބިއްޔަތުގެ އަސަރުތައް އެ ކުއްޖާގެ ޢަމަލީ ހަޔާތަށް ވެރިވެފައިވާ ކަމާމެދު ވެސް ޝައްކެއްނެތެވެ. އަދި އެއްވެސް މީހެއްގެ މިލްކުގައިވާ އެއްޗެއް މެނުވީ އެހެން މީހަކަށް ވިއްކައި، ދީ ނުހެދޭނެކަން ވެސް މި ކުއްޖާއަށް އެނގިފައިވާކަން ޔަޤީނެވެ. މި ކުއްޖާގެ ޖަވާބުން ޢުމަރުގެފާނު އުފާފުޅުވެ ދެ ލޯފުޅުން ކަރުނަ އޮހޮރިގެން ދިޔަކަމުގައި މި ވާހަކަ ބަޔާންކޮށްދެއްވި ރާވީ ހާމަކުރައްވާފައިވެއެވެ. ޢުމަރުގެފާނު އެ ކުއްޖާއަށް ވިދާޅުވިއެވެ. ކޮއިފުޅުގެ ޞާޙިބާއާ ހަމައަށް ތިމަންކަލޭގެފާނު ގެންގޮސްދޭށެވެ! އެ ކުއްޖާގެ ޞާޙިބު މީހާއާ ބައްދަލުކުރެއްވުމަށްފަހު، ޢުމަރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. މި އަޅުކުއްޖާ މިނިވަންކޮށްދޭ މަތީން ބޭނުންވަނީ ކިހާވަރެއް ހެއްޔެވެ؟ އެ އަޅުކުއްޖާގެ ޞާޙިބުމީހާ، މިވެނިވަރެކޭ ދެންނެވުމުން، އޭނާ އެދުނު މިންވަރު ދެއްވުމަށްފަހު، އެ އަޅުކުއްޖާ މިނިވަންކުރެއްވިއެވެ.
މި އަޅުކުއްޖާ މިނިވަންވީއެވެ. އަދި ޢުމަރުގެފާނު ވެސް އެކަލޭގެފާނުގެ ދަތުރުފުޅު ކުރިއަށް ގެންދެވިއެވެ. މި ޙާދިޘާ އަޅުގަނޑުމެން އަޑު އަހާލުމަށްފަހު، ސުވާލު ކޮށްލަމާތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެންގެ ސްކޫލު މަދަރުސާތަކާއި ކޮލެޖު ޔުނިވަރސިޓީތަކާއި މައިންބަފައިންގެ ތަރުބަވީ އުނގުތަކުން ދަސްވެނިވެގެން ނުކުންނަ އިންސާނީ ޖީލުގައި، އެފްރިކާ ނަސްލުގެ މި އަޅުކުއްޖާއަށް ލިބިފައި ހުރި ތަރުބިއްޔަތާ އެއްފަދަ ތަރުބިއްޔަތެއް ލިބިގެން ތިބީ ކިތައް ދަރީން ހެއްޔެވެ؟ މީގެ ސާދަ ސަތޭކަ އަހަރު ކުރިން، ޢަރަބިކަރައިގެ ސަޙަރާއެއްގެ ތެރޭގައި، އަޅުވެތިކަމުގެ ޙަޔާތެއް ހޭދަކުރަމުންދިޔަ އެފްރިކާ ކަޅު ނަސްލުގެ ކުޑަކުއްޖަކަށް ޤުރްއާން އެދޭ ވިސްނުމެއް އޭނާގެ ބުއްދިއާއި ފިކުރުގައި އުފެދިގެން ދިޔައީ ކިހިނެއް ވެގެންތޯ ސުވާލުކޮށްލުން އައުލާވެގެން ނުވޭތޯއެވެ؟ ކޮންމެ މީހަކީ ވެސް މަސްޢޫލިއްޔަތެއް ޙަވާލުވެހުރި މީހެއްކަމާއި ޙަވާލުވެގެންވާ ކޮންމެ ކަމަކާ ސުވާލު ވެވޭނެކަމުގެ އިޙުސާސްތައް އުފެދުނީ ކިހިނަކުންތޯ ސުވާލުކޮށްލުން ރަނގަޅުނޫންތޯއެވެ؟
ކީރިތި ޤުރްއާން އެދޭ ތަރުބިއްޔަތަކީ މިއީއެވެ. އަދި އިސްލާމްދީން އެދޭ މުޖްތަމަޢުއެއް ބިނާވެފައި އޮންނަންވީ މިފަދަ ތަރުބިއްޔަތެއްގެ މައްޗަށެވެ. ކީރިތި ރަސޫލާ ބިނާކުރެއްވި މަދީނާ ޝަހަރުގައި ތަޢާރަފުކޮށްދެއްވި ނިޒާމު އިތުރު އެކަލޭގެފާނަށްފަހު ޚަލީފާވެރި ބޭކަލުން ދެމެހެއްޓެވިއެވެ. ނަސްލީ އިމްތިޔާޒުތައް ނައްތަވާލައްވައި، އަޚުވަންތަ މުޖްތަމައެއް ބިނާކުރެއްވިއެވެ. އަދި ތަޤްވާވެރިކަމުގެ ދަރަޖައިން ދަރަޖަ ލިބިގެން މެނުވީ އެއްވެސް މީހަކަށް އަނެކާގެ މައްޗަށް މާތްކަމެއް ލިބިގެން ނުވާކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވިއެވެ. އަދި އިންސާނީ ހަޔާތަކީ، ޞުލްޙައާއި އެއްބައިވަންތަކަމާއެކު ދިރިއުޅުމަށް އޮތް ހަޔާތެއްކަން އަންގަވައިދެއްވިއެވެ.
ކީރިތި ރަސޫލާ ބިންގާ އެޅުއްވީ އިސްލާމީ ރިޔާސަތުގެ ހަރުދަނާ ނިޒާމަށް ލޮޅުން އަރައި، މުސްލިމުން ބަލިކަށިވާން ފެށީ، މުސްލިމުންގެ މެދުގައި، ތަފާތުތައް އުފެދި، ދީނީ ސިޔާސީ އަދި އޖުތިމާޢީ އެކިއެކި މައްސަލަތަކާހުރެ، އަރާރުންތައް އުފެދެން ފެށި ހިސާބުންނެވެ. އުމަވީ ޚިލާފަތާއި އަދި އޭގެ ފަހުން އުފެދުނު ޢައްބާސީ ޚިލާފަތުގައި ހިނގައިދިޔަ ސިޔާސީ ވާދަވެރިކަމާހުރެ، މުސްލިމުންގެ އަސްލު މަޤާމާއި ދީނީ ވަޙްދަތަށް ލޮޅުން އަރަން ފެށިއެވެ. މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ތަފާތު ފިރްޤާތަކާއި ފިކުރީ މަޛްހަބުތައް އުފެދުމާ ވިދިގެންނެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރެއަށް ބީރައްޓެހި ފިކުރުތައް ވެރިވެގަތުމުގެ ނަތީޖާއިން، މުސްލިމުންގެ ދީނީ ރޫޙު ބަދަލުވެގެން ދިޔައީ ބައިބައިވުމަކަށެވެ. ރަސޫލާގެ ނަންފުޅުގައި އެތައް ދޮގު ޙަދީޘްތަކެއް މުސްލިމުންގެ ތެރެއަށް ފެތުރިގެންދިޔަ ހިސާބުންނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޞައްޙަ ޙަދީޘާއި ޞައްޙަ ނޫން ޙަދީޘުތައް ދެނެގަތުމުގައި ވެސް އަލްއިމާމުލް ބުޚާރީފަދަ އެތައް ޢިލްމުވެރިންގެ މިންނެތް މަސައްކަތެއް ހިމެނިގެން ދިޔައެވެ. ބައެއް ރިވާޔަތްތައް ބުނާގޮތުގައި، ހަލައްކަ ޙަދީޘްގެ ތެރެއިން، ހަތްހާސް ތިން ސަތޭކަ ނުވަދިހަ ހަތް ޙަދީޘް އަދި އެހެން ރިވާޔަތްތަކުން އެނގޭގޮތުގައި، ހަތްހާސް ދުއިސައްތަ ނުވަދިހަ ފަސް ޙަދީޘް މެނުވީ ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ނެތެވެ.
ކީރިތި ރަސޫލާ ދުނިޔެ ދޫކުރައްވައި ވަޑައިގަތްތާ ތިން ޤަރުނުގެ ތެރޭގައި، އިސްލާމީ މުޅި ނިޒާމަށް އެތައް ބަދަލުތަކެއް އަންނަށް ފެށިއެވެ. ދީނީ މައްސަލަތަކާއި ދީނީ އާދަކާދަތަކަށާއި އަދި މިނޫން ވެސް، ރަސޫލު ޒަމާނުގައި މުސްލިމުން ބަލައިގެން އެތައް ތަރުބަވީ ސިފަތަކެއް ނެތެމުން ދިޔައެވެ. ޙައްޖަތުލް ވަދާޢުގައި އިތުރު އެކަލޭގެފާނު އުންމަތަށް ދެއްވި ޚުޠުބާގައި މުސްލިމު އުންމަތަށް ފޯރުކޮށްދެއްވި ވަޞިއްޔަތް ހަނދާން ނައްތައިލިއެވެ. ކީރިތި ޤުރްއާން މުސްލިމުންނަށް ދިން އިރުޝާދުކަމުގައިވާ [ތިޔަބައިމީހުން އެންމެން ﷲގެ ދީނުގައި ހިފަހައްޓާށެވެ! އަދި، ވަކިވަކިވެ ނުގަންނާށެވެ! އަދި، ﷲ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތް ތިޔަބައިމީހުން ހަނދުމަކުރާށެވެ! އެހެނީ، ތިޔަބައިމީހުން ޢަދާވާތްތެރިން ކަމުގައިވަނިކޮށް، އެކަލާންގެ ތިޔަބައިމީހުންގެ ހިތްތައް އެކުވެރި ކުރެއްވިއެވެ. ދެން، އެކަލާންގެ ދެއްވި ނިޢުމަތުގެ ސަބަބުން ތިޔަބައިމީހުންނީ އަޚުންތަކެއް ކަމުގައި ވެއްޖައީމުއެވެ. އަދި، ތިޔަބައިމީހުން ނަރަކައިގެ ވަޅުގަނޑެއްގެ ތުންފަތްމަތީގައި ވީމުއެވެ. ދެން، އެކަލާންގެ ތިޔަބައިމީހުން އެއިން ސަލާމަތްކުރެއްވިއެވެ. ﷲ، އެކަލާންގެ އާތަތްތައް ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަޔާންކޮށްދެއްވަނީ، އެފަދައިންނެވެ. (އެއީ) ތިޔަބައިމީހުން ތެދުމަގު ލިބިގަތުމަށްޓަކައެވެ.] (آل عمران:103)
މި މަތިވެރި މަންހަޖުގައި ހިފަހައްޓައެއް ނުލެވުނެވެ. އެކުވެރިކަމާއެކު ދިރިއުޅުން މުހިންމުކަމުގައި ޤަބޫލުކުރާ ބުއްދިތަކުން ވެސް ޢަމަލީ ދިރިއުޅުމުގައި މި މަތިވެރި ތަރުބިއްޔަތުން ޒީނަތްތެރިއެއް ނުވެވުނެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާނުގެ އިރުޝާދުތައް ތަފާތު ބަސްބަހަށް ތަރުޖަމާވެގެން ދިޔައެއްކަމަކު، އެ އިރުޝާދުތަކުގެ ރޫޙު މުސްލިމުންގެ ހިތްތަކުގައި ދިރިގެން ނުދިޔައެވެ. ޤުރްއާނުގައިވާ މުޙްކަމާތުތަކާއި މުތަޝާބިހުތަކާއި މިސާލުތަކުގެ ފަޤަރުތައް ސާފުކޮށް ދެނެގަތުމަށް މަސައްކަތެއް ނުކުރެވުނެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ދުނިޔޭގެ ތަފާތު މުޖްތަމަޢުތަކުގައި ދިރިއުޅެމުން އައި މުސްލިމުންގެ އިސްލާމުވަންތަކަން ތަމްސީލުވަމުން ދިޔައީ އެބައެއްގެ ތެރޭގައި ފެތުރިފައި އޮންނަ ޘަޤާފަތާއި އާދަކާދައިގެ ސިފަތަކާއި ކުލަތަކާއެކުގައެވެ. އެހެންކަމާއެކު ޤުރްއާނުން ލިބިގެންދާންވީ އަސްލު ތަރުބަވީ ސިފަތަކެއް ފާޅުވެގެން ނުދެއެވެ. ޢަރަބި މުސްލިމުންނާއި ޢަޖަމީ މުސްލިމުންގެ ދިރިއުޅުމުގައި އިސްލާމީ ރޫޙު އުފެދިގެން ދިޔައީ، އެބައެއްގެ ޘަޤާފަތާއި އާދަކާދަތަކަށް ވަރަށް ބޮޑަށް ބަރޯސާވެގެންދާ ފަދަ ގޮތަކަށެވެ.
މިކަންކަމުގެ ސަބަބުތަކާމެދު ފުންކޮށް ވިސްނާލާއިރު، ފާހަގަވެގެންދަނީ، މުސްލިމުން، ކީރިތި ޤުރްއާން ކިޔަވަމުން ދަނީ، އެ ފޮތުގެ މެސެޖުތައް ދެނެގަތުމަކާ ނުލައި، ބަސްމޮށޭ ގުރާތަކެއް ފަދައިންނެވެ. މިސްކިތްތަކުން ދެވޭ ވަޢުޟު އިރުޝާދުތަކުގައި ވެސް ޤުރްއާނުގެ އާޔަތްތައް ޝަރަޙަކޮށްދެވެއެވެ. އެކަމަކު، އެ ޝަރަޙަކޮށްދިނުމުގައި ޤުރްއާނުގެ ޙަޤީޤީ ރޫޙެއް ނެތެވެ. މުސްލިމުންގެ ތެރޭގައި އޮތް އިސްލާމްދީނަކީ، އަސްލުގައި ވެސް ޤުރްއާނާއި ސުންނަތުން ބަޔާންކޮށްދޭ އިސްލާމްދީންތޯ ސުވާލު އުފެދެއެވެ. ބޭރު ފުށުން ފެންނައިރު އިސްލާމްދީން ފާޅުވިޔަސް، އިސްލާމްދީނުގެ ޙަޤީޤީ ރޫޙު ބަހާއި ޢަމަލުގައި އެބަހުރިތޯ ސުވާލު އުފެދެއެވެ. ހަމަ ޔަޤީނުން ވެސް، ޞަޙަރާގެ ތެރޭގައި ބަކަރި ހުއިހައްޕަން އުޅުނު އަޅުކުއްޖާގެ ފިކުރާއި ވިސްނުމަށް ކުރި ޤުރްއާނުގެ ތަރުބަވީ އަސަރު މިއަދުގެ މުސްލިމުންގެ ދިރިއުޅުމުން ފެންނަނީ ވަރަށް މަދުންނެވެ.
ކީރިތި ޤުރްއާނަކީ އިންސާނީ ހަޔާތުގެ ހުރިހާ މައިދާނަކަށް އޮތް އަޚްލާޤީ ނިޒާމެކެވެ. ޤުރްއާނުގައި މިކަން ސާފުކޮށް ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައިވަނީ މިފަދައިންނެވެ. [މިއީ އެ ފޮތެވެ. އެ ފޮތާ މެދަކު ޝައްކެއްނެތެވެ. (މި ފޮތަކީ) ތަޤުވާވެރިންނަށް ހުރި ހިދާޔަތެކެވެ. އެއުރެންނީ، ޣައިބަށް އީމާންވާ، އަދި ނަމާދު ޤާއިމުކުރާ، އަދި ތިމަންރަސްކަލާންގެ އެއުރެންނަށް ދެއްވި ތަކެތިން ހޭދަކުރާ މީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެންނީ، ކަލޭގެފާނަށް ބާވައިލައްވާފައިވާ ފޮތަށާއި ކަލޭގެފާނުގެ ކުރިން ބާވައިލައްވާފައިވާ ފޮތްތަކަށް އީމާންވާ މީހުންނެވެ. އަދި އެއުރެންނީ، ހަމަ އާޚިރަތް ދުވަހާ މެދުގައި ޔަޤީންކުރާ މީހުންނެވެ. އެއުރެން ވަނީ، އެއުރެންގެ ވެރިރަސްކަލާންގެ ޙަޟުރަތުން އައި ތެދުމަގުގެ މަތީގައެވެ. އަދި ދިންނަވާނޭ މީހުންނީ، ހަމަ އެއުރެންނެވެ.](البقرة:2-5)
ޤުރްއާނުގެ މަތިވެރި މަޤްޞަދަކީ، އަމާންކަމާއި ސުލްޙަވެރިކަމާއެކު ތިމާއާއި އަދި ތިމާއާއެކު ދިރިއުޅޭހާ މަޚްލޫޤުންނަށް އުފާ ފާގަތިކަން ހޯދައިދިނުމެވެ. ޤުރްއާނުގެ އިރުޝާދުތައް ބުނެދެނީ، މި ދުނިޔެއާ ވަކިވެ ދިޔުމުން އެ ހިސާބުން ހަޔާތް ނިމިގެން ދިޔައީއެއް ނޫންކަމުގައެވެ.
