ޢަބްދުﷲ ސަޢީދު
ބޭފުޅިޒަމް” އަކީ ރޭސިޒަމް ނުވަތަ ނަސްލީ ތަފާތުކުރުމާ އެއްފަދަ ތަފާތުކުރުމެކެވެ. ހަގީގީ ބޭފުޅިޒަމް އޮތީ ރާއްޖޭގައި ކުރިން އޮތް ރަސްކަމާއި ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުތެރެއާ ގުޅިފައެވެ. ބޭފުޅިޒަމަކީ ބޭފުޅުންގެ ދަރަޖައިގައި ގިންތިކުރެވޭ ބައެއް ބޭފުޅުންގެ ފަރާތުން ފެންނަ އަބުއިކަމާއި، ޢާއިލީ ދަރިކޮޅާއި ނަސަބާއި ހަސަބަށް ފަޚުރުވެރިވެވަޑައިގެންވުމާއި އެހެން މީހުންނަކީ މާދެރަ ބައެއްގެ ގޮތުގައި ދެކެވަޑައިގެން، ކުޑައިމިސް ކުރައްވައި ނިކަމެތިކޮށްލުމެވެ.
މި ޒަމާނުގައި “ބޭފުޅުން” ނޭ ކިޔައިގެން ވާހަކަދައްކާ ބޭފުޅުންނާއި ރާއްޖޭގައި ރަސްކަން އޮތް ދުވަސްވަރުގެ ބޭފުޅުންނާ ތަފާތެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގައި އޮތް ރަސްކަން ޖުމްހޫރީ ވެރިކަމަކަށް ބަދަލުވެގެން ދިއުމާއެކު ހަގީގީ ބޭފުޅިޒަމުގެ ސިލްސިލާ ވަނީ ބުރިބުރިވެ ކެނޑިފައެވެ. ކުރީގައި އުޅުއްވި ބޭފުޅުންނާއި މިހާރުގެ ބޭފުޅުންގެ އެންމެ ބޮޑު ތަފާތަކީ ބޭފުޅަކަށް ވާގޮތެވެ.
ކުރީ ޒަމާނުގައި ބޭފުޅުވަންތަކަމުގެ ސިލްސިލާ ފެށެނީ ރަސްކަމާ ހަމައިންނެވެ. ނުވަތަ ރަސްކަމުގެ ތަޚުތުގައި އިންނަވާ ނުވަތަ ކުރިން އިންނެވި ބޭފުޅަކާ ހަމައިންނެވެ. ރަސްގެފާނު ނުވަތަ ރަސްކަނބަލަކާ ރަސްކަމުގެ ކޮއިލުތެރޭގައި ދިރިއުޅުއްވާ އަދި ޢާއިލީ ގޮތުން ރަސްގެފާނު ނުވަތަ ރަސްކަނބަލަކާ އެންމެ އަރިސް ވާނީ “ބޭފުޅުން” ނެވެ. މިއީ އޭރު އޮންނަ ދަރަޖަތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތް ދަރަޖައެވެ.
ރަސްގެފާނު ނުވަތަ ރަސްކަނބަލެއްގެ ފިރިހެން ބޭފުޅެއް ނަމަ ނަމުގެ ކުރިއަށް ބޭނުންކުރަނީ އަލްއަމީރެކެވެ. އަންހެން ބޭފުޅެއް ނަމަ އަލްއަމީރާއެވެ. އަލްއަމީރު އަދި އަލްއަމީރާ އިންނަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ފިރިހެން ބޭފުޅުންގެ ދަރަޖައަކީ އައްނަބީލެވެ. އަންހެން ބޭފުޅުންގެ ދަރަޖައަކީ އައްނަބީލާއެވެ. އައްނަބީލް އާއި އައްނަބީލާއިންނަށް ލިބިވަޑައިގަންނަވާ ފިރިހެން ބޭފުޅުންގެ ލަގަބަކީ އަލްފާޟިލް އެވެ. އަންހެން ބޭފުޅެއް ނަމަ އަލްފާޟިލާއެވެ. މަނިއްޕުޅު ކިޔަނީ ރަސްމަތިފުށުގެ ފިރިހެން ބޭފުޅުންނަށެވެ. ގޮމާ ކިޔަނީ ރަސްމަތިފުށު އަންހެން ބޭފުޅުންނަށެވެ.
ބޭފުޅުންގެ ދަރަޖައަށްފަހު ކުރީ ޒަމާނުގައި އޮންނަ ދެވަނަ ދަރަޖައަކީ މަތީ މަގާމުތަކުގައި ތިއްބަވާ ބޭފުޅުންނާއި ރަސްގެފާނުގެ ފަރާތްޕުޅުން މަތީ ދަރަޖަ ދެއްވާފައިވާ ބޭފުޅުންނެވެ. މި ދަރަޖައިގެ ތެރޭގައި ބޭފުޅުންނާއި ބޭކަލުން ވެސް ތިއްބަވައެވެ. ބޮޑުބޭކަލުންނާއި ކިލެގެބޭކަލުން ވެސް (ވަޒީރުން) ހިމެނެނީ މި ދަރަޖައިގައެވެ. މި ދަރަޖައިގެ ބޭފުޅުންގެ ނަމުގެ ކުރިއަށް އާންމުކޮށް ބޭނުންކުރަނީ އެ ބޭފުޅެއްގެ މަޤާމާ ގުޅިފައިވާ ލަގަބުތަކެވެ. އެ ނޫން ބޭކަލުންނަށް މުޚާޠަބުކުރަން ބޭނުންކުރަނީ “އަލްމުޚްތަރަމް” އެވެ.
ތިންވަނަ ދަރަޖައަކީ އެހެނިހެން ޢިއްޒަތްތެރިންނާއި ކަމުވޮށިވެގެންވާ ބޭކަލުންގެ ދަރަޖައެވެ. މަޖިލިސް މެންބަރުން، އަތޮޅު ވެރިން، އަވަށުވެރިން، ޚަތީބުން، އަސްކަރު މުސްކުޅިން، ސިފައިން، ހަނގުބޭކަލުން ހިމެނެނީ މި ދަރަޖައިގައެވެ. ހަތަރުވަނަ ދަރަޖައަކީ އާދައިގެ ދަރަޖައެވެ. އެއީ އާންމު ރައްޔިތުންގެ ދަރަޖައެވެ.
ރާއްޖޭގެ ރަސްކަން ޖުމްހޫރިއްޔަތަކަށް ބަދަލުވުމުން ބޭފުޅިޒަމާ ފެޔަށް ދިވެހީން ޖެހެންފެށިއެވެ. އެކަމަކު ޒަމާންވީ އެ ބޮޑު އާދަކާދައާއި ސަޤާފަތުގެ ސިފަތައް ކުއްލިއަކަށް ދޫކޮށެއް ނުލެވުނެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖެއަށް އައި ޒަމާނީ ޑިމޮކްރަސީއާއެކު އެންމެން ހަމަހަމަކޮށް، ދުސްތޫރުން ބޭފުޅިޒަމު ވަނީ ނައްތާލާފައެވެ.
މި ޒަމާނުގައި ކޮންމެ ފެންވަރެއްގެ އާއިލާއެއްގެ ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް ބޭފުޅަކަށް ވެވިދާނެއެވެ. ވަމުން ވެސް އެބަދެއެވެ. މި ޒަމާނުގެ ބޭފުޅުންނަކީ އެ ބޭފުޅަކު ހާސިލުކުރައްވާ ޢިލްމާއި އަދާކުރައްވާ މަޤާމާއި މުޖުތަމަޢުން ހާސިލުކުރައްވާފައިވާ މަޤާމަށް ނިސްބަތްކޮށް ކިޔޭ ބޭފުޅުންނެވެ.
