އަންވަރު އިބްރާހީމް
ދިވެހިރާއްޖޭގެ ގައުމީ އަދި ރަސްމީ ބަހަކީ ދިވެހިބަހެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ގާނޫނު އަސާސީގެ 11ވަނަ މާއްދާއާއި ދިވެހިރާއްޖޭގެ ގައުމީ ބަހަށް އިސްކަން ދިނުމުގެ ގާނޫނުން މިކަން ކަށަވަރުކޮށްދެއެވެ. ދިވެހި ދައުލަތުން ދިވެހީންނާ ކުރާ އެންމެހައި މުއާމަލާތުތަކާއި ދިވެހީންގެ މަސްލަހަތު އޮންނަ ހުރިހާ މުއާމަލާތެއް ކުރާންޖެހޭނީ ދިވެހިބަހުންކަން ސާފުކޮށް އެބަ އެނގެއެވެ. ބޭރުބަހަކުން ކޮންމެހެން ލިޔާން ޖެހޭ އެއްޗެއް ފިޔަވައި ދިވެހި ދައުލަތުގެ އެންމެހައި ލިޔެކިޔުންތައް ލިޔާން ވާނީ ދިވެހިބަހުން، ތާނައަކުރުންކަން ވެސް ޔަގީންވެއެވެ. އަދި ދައުލަތުގެ އެންމެހައި މުއައްސަސާތަކާއި އޮފީސްތަކާއި އިދާރާތަކާއި ތަންތަނަށް ކިޔާ ނަންތަކާއި ނަންބޯޑުތަކުގައި ދިވެހިބަހަށް އިސްކަން ދޭންވާނެކަން ގާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައި އެބަ ވެއެވެ. ނަމަވެސް ބަހާ ގުޅޭ ކަންކަން ހިނގަނީ ގާނޫނު އަސާސީއާއި އޭގެ ދަށުން ހެދިފައިވާ ގާނޫނުގައި ބަޔާންކޮށްފައިވާ ގޮތަށް ތޯއެވެ؟ ގައުމިއްޔަތުގެ ވާހަކަދައްކާން ފަށާ އިރު އެންމެ ފުރަތަމަ ދައްކަން ޖެހޭ ވާހަކައަކީ މި ދެންނެވި މާދަރީ ބަހުގެ ވާހަކައެވެ. އެތައް ސަބަބަކާ ހުރެއެވެ.
އަމިއްލަ މާދަރީ ބަހެއް އޮތް ކޮންމެ ގައުމިއްޔަތެއްގެ ހިތަކީ އެ ބައެއްގެ މާދަރީ ބަހެވެ. ދިވެހިބަހަކީ ދިވެހީންގެ މާދަރީ ބަހެވެ. އެއީ ދިވެހި ގައުމިއްޔަތުގެ ހިތެވެ. ދިވެހި ގައުމިއްޔަތުގެ ހިތަށް، ދިވެހިބަސް ނުވާންވީ ކީއްވެތޯއެވެ؟ އަޅުގަނޑުމެން ވިސްނަނީ އެ ބަހުންނެވެ. ފިކުރު ހިންގަނީ އެ ބަހުންނެވެ. ވާހަކަދައްކަނީ ވެސް އެ ބަހުންނެވެ. މުވާސަލާތުކޮށް މުއާމަލާތުކުރަނީ ވެސް ހަމަ އެ ބަހުންނެވެ. ހިތާމައާއި ހިތްދަތިކަމާއި ރުޅިއާއި ހަސަދައާއި ބިރާއި އާޝޯޚުވުމާއި އުފަލާއި ހިނިތުންވުމުގައި ވެސް އެންމެ ފަސޭހައިން ދުލާ ގުޅެނީ އެ ބަހުގެ ލަފުޒުތަކާއި ޢިބާރާތްތަކެވެ. އެއަށް ވުރެ ބޮޑަށް ދިވެހީންގެ ހިތްތަކާ ގުޅޭ، އެއަށް ވުރެ ބޮޑަށް ދިވެހީންގެ ހިތްތަކަށް އަސަރު ކުރާ އެހެން ބަހެއް އެބަ އޮތްތޯއެވެ؟ ނެތޭ ދަންނަވާކަށް މާ އުނދަގުލެއް ނޫނެވެ. މާބަނޑު ދުވަސްވަރުގެ ފަހު 10 ހަފުތާގެ ތެރޭގައި، ބަނޑުގައި އޮންނަ ދަރިފުޅު، އެ ދަރިފުޅުގެ މަންމަ ދައްކާ ވާހަކަތައް އަޑުއަހާކަން ޕެސިފިކް ލުދަރަން ޔުނިވާސިޓީން ކުރި ދިރާސާއަކުންވަނީ ކަށަވަރުވެފައެވެ. ވިހާތާ އެންމެ ގަޑިއިރެއް ވެފައިވާ ކުއްޖާއަށް ވެސް އެ ކުއްޖާގެ މާދަރީ ބަހާއި އެހެން ބަސްބަހުގެ އަޑުތައް ތަފާތުކުރާން އެނގޭކަން އެމެރިކާގެ ޔުނިވާސިޓީ އޮފް ވޮޝިންޓަނުން ކުރި ދިރާސާއަކުން އެ ވަނީ ހޯދިފައެވެ. އިންސާނާގެ ރުއިމުގެ އަޑުގައި މަންމަގެ މާދަރީ ބަހުގެ އަޑު އެކުލެވޭކަން ޗައިނާގެ ދިރާސާތަކުން އެ ވަނީ ކަށަވަރު ކުރެވިފައެވެ. މި ހޯދުންތަކުން އެނގެނީ މާދަރީ ބަހަކީ އުފަންވުމުގެ މާ ކުރިން ވެސް ދަރިފުޅުގެ ރޫހާއި ނަފުސާއި ޖިސްމާ ގުޅިފައިވާ ހަދިޔާއެއްކަމެވެ. އެ ހަދިޔާއާ ނުލައި އަމިއްލަވަންތަ ވިސްނުމެއް، އަމިއްލަވަންތަ ފިކުރެއް، އަމިއްލަވަންތަކަމުގެ ވިންދެއް ދިވެހި ހަށިގަނޑަކު ނުޖަހާނެއެވެ. އެހެންކަމުން ގައުމިއްޔަތު އިޔާދަކުރާން ކުރަންޖެހޭ އެންމެ މުހިންމުކަމަކީ ބަހަށް އިސްކަންދިނުމެވެ.
ގައުމިއްޔަތު އާލާކުރާން ބޭނުން ނަމަ، ތަޅުލެވިފައިވާ ދިވެހިބަހުގެ ދޮރޯށިތައް ހުޅުވަން ޖެހެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ވެސް އިސްކޫލު މަދަރުސާތަކުގެ ކިޔަވައިދިނުމަށް ފުންމާލާން ޖެހެއެވެ. ތައުލީމީ ނިޒާމުގައި ދިވެހިބަހަށް ދެވިފައި އޮތް މަގާމާއި ދަރަޖަ ދެނެގަންނަން ޖެހެއެވެ. ތައުލީމު ދިނުމުގެ ހަމަތައް ކަނޑައެޅިފައިވާ ވަކި ގާނޫނެއް ވުޖޫދުވީ 2020ވަނަ އަހަރުއެވެ. އެ ގާނޫނުގެ 22ވަނަ މާއްދާގައި ދިވެހިބަސް ކިޔަވައިދޭން ޖެހޭކަން ކަނޑައަޅައިފައި ވެއެވެ. އެ މާއްދާގައި ބަޔާންކޮށްފައި ވަނީ ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޕްރީ ސްކޫލު ތައުލީމާއި ފަށާ ތައުލީމާއި ސާނަވީ ތައުލީމު އަދި މަތީ ސާނަވީ ތައުލީމު އުނގަންނައިދޭ އެންމެހައި ސްކޫލުތަކެއްގައި ދިވެހި ބަސް ކިޔަވައިދޭން ވާނެކަމަށެވެ. މި މާއްދާއިން ވަކި މާއްދާއެއްގެ ގޮތުގައި ދިވެހިބަސް ކިޔަވައިދޭން އެބަ ލާޒިމުކުރެއެވެ. ނަމަވެސް ޅަފަތުގެ ތައުލީމާއި ފަށާ ތައުލީމު ދިނުމުގައި އިރުޝާދު ދޭ (މީޑިއަމް އޮފް އިންސްޓްރަކްޝަން) ބަހަކަށް ދިވެހިބަސް ހެދުން މަޖުބޫރު ކޮށްފައެއް ނުވެއެވެ. އެކަން ކުރެވޭނޭ އެއްވެސް އުސޫލެއް ވެސް ކަނޑައަޅައިފައެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް 2020ވަނަ އަހަރު ވުޖޫދުވި ތައުލީމީ ގާނޫނު ވުޖޫދުވުމުގެ ކުރިން، ދިވެހިރާއްޖޭގައި ޕްރީ ސްކޫލު ހިންގުމުގެ ގާނޫނެއް އޮތެވެ. އެ ގާނޫނުގެ 5 ވަނަ މާއްދާގައި ރާއްޖޭގައި ހިންގާ ޕްރީ ސްކޫލުތަކުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ކިޔަވައިދޭނީ، ދިވެހިބަހުންކަމާއި އެހެނިހެން ބަސްތައް ކިޔަވައިދޭނީ ދެވަނަ ބަހެއްގެ ގޮތުގައިކަން ބަޔާންކޮށްފައި އޮތެވެ. ނަމަވެސް 2020ގެ ތައުލީމުގެ ގާނޫނު ވުޖޫދުވުމާ އެކު ޕްރީ ސްކޫލު ހިންގުމުގެ އެ ގާނޫނު ވަނީ ބާތިލުވެފައެވެ. އޭގެ ނަތީޖާއަކީ ޕްރީ ސްކޫލު ކުދިންނަށް ތައުލީމު ދިނުމުގައި އިރުޝާދު ދޭ ބަހަކަށް ދިވެހިބަސް އޮތްއޮތުން ގާނޫނީ އިމުގެ ތެރެއިން ނެތުމެވެ. ދިވެހިބަސް ފިޔަވާ އެހެން ބަސްބަހުން އިރުޝާދު ނުދިނުމަށް ލާފައި އޮތް ތަޅު ހުޅުވި، ކިޔަވައި ދިނުމުގައި އިރުޝާދުދިނުމަށް ދިވެހިބަހަށް ޚާއްޞަވެފައި އޮތް އޮތުމުގައި ތަޅެއް އަޅުވަން މަޖުބޫރުވުމެވެ. ބަހަށް އިސްކަންދިނުމުގެ ދިގު ވާހަކަ ފަށަންޖެހޭ ހިސާބަކީ މިއެވެ. ގައުމިއްޔަތުގެ ބިންގާ އަޅާން ފަށާ ހިސާބަކީ ވެސް މިއެވެ. އެހެންކަމުން މި ބިންގާ ވަރުގަދަ ކުރާންޖެހެއެވެ. ޔަގީންވަނީ ބަހުގެ ބިންގާ ވަރުގަދަ ނުވެ، ގައުމިއްޔަތުގެ ބިނާ ވަރުގަދަ ނުވާނެކަމެވެ.
ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމުގައި ސްކޫލު މަދަރުސާތަކާއި ކޮލެޖު ޔުނިވަރސިޓީގެ ދައުރު ބޮޑެވެ. ނަމަވެސް އެ ދައުރު ތަޢުލީމީ މުއައްސާތަކުގެ ބޮލުގައި އެޅެނީ ކަނޑައެޅޭ ސިޔާސަތުގެ ތެރޭން ސިޔާސީންގެ ނިންމުތަކާއެކުއެވެ. އެ ނިންމުންތައް ބަހަށް ފައްސިވާ ގޮތަށް އިއްޔެ ނިންމުނު ނަމަ ސްކޫލުތަކުން ފެންނާނީ މިއަދު މި ފެންނަ މަންޒަރެއް ނޫނެވެ. ދަރިވަރުންނަށް ދިވެހިބަހުން ކިޔަވައިދޭނީ ދިވެހި މާއްދާއާއި އިސްލާމު މާއްދާ އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. ދަރިވަރުން ދިވެހިބަހާ އެކު ހޭދަކުރާނީ ދުވާލަކު އެއް ގަޑިއިރު ނުވަތަ ދެ ގަޑިއިރެއް ނޫނެވެ. ދަރިވަރުން ދިވެހިބަހާމެދު ދެކޭނީ މިއަދު މި ދެކޭ ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. ގަބޫލުކުރަން ޖެހޭ ހިތި ހަގީގަތަކީ ދިވެހި މަދަރުސާތަކުގައި ކިޔަވަމުން އަންނަ ދިވެހި ދަރިވަރުން، ދިވެހިބަހާ ބީރައްޓެހި ވެއްޖެކަމެވެ. ދިވެހި ހިތްތަކާއި ދިވެހި ދޫތަކާއި ދިވެހި އަތްތައް، ދިވެހިބަހާ ފެޔަށް ޖެހިއްޖެކަމެވެ. މި ހާލަތަށް ތައުލީމީ ނިޒާމު ސޮއްސާލި އިރު އަމިއްލަ މާދަރީ ބަހުން އުނގެނުމުގެ ހައްގު ވެސް ދިވެހި ދަރީންގެ ކިބައިން މިވަނީ ނިގުޅައިގަނެވިފައެވެ. މި ގައުމުގައި އިނގިރޭސި ބަހުން އިރުޝާދުދީގެން ސްކޫލުތަކުގައި އެބަ ކިޔަވައިދެވެއެވެ. ޢަރަބި ބަހުން އިރުޝާދުދީގެން ސްކޫލުތަކުގައި އެބަ ކިޔަވައިދެވެއެވެ. ނަމަވެސް ދިވެހި އަމިއްލަ ފަސްގަނޑުގައި، އަމިއްލަ ވަޒަނުގައި، އަމިއްލަ މާދަރީ ބަހުން ކިޔަވައިދީ، އިރުޝާދެއް ނުދެވެއެވެ. އެފަދަ ސުކޫލެއް މި ފަސްގަނޑަކު ނެތެވެ. ޔުނެސްކޯއިން ގޮވާލަނީ އަމިއްލަ މާދަރީ ބަހުން އުނގެނުމުގެ ހައްގު ކޮންމެ ކުއްޖަކަށް އޮންނަން ވާނެކަށެވެ. އެންމެ ކުޑަމިނުން ޅަފަތުގައި ކިޔަވާ ދަރިވަރުންނަށް އެ ހައްގު ދިނުމަށް ކެނޑިނޭޅި އެ ދަނީ އަޑުހަރުކޮށް ގޮވަމުންނެވެ. ނުއިވެނީ މި ގައުމުގެ ސިޔާސީ ކަންފަތަށެވެ. މިކަމާ ކަންބޮޑުވީ ސަރުކާރެއް ކޮބައިތޯއެވެ؟ މިއީ ހަމައެކަނި ބަހުގެ މުއައްސަސާތަކުން ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ބާއްވައިގެން ގައުމިއްޔަތެއް ބިނާއެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. މި ހާލަތާ މެދު ގައުމިއްޔަތު ވެސް ލަދުގަންނާނެއެވެ.
ގައުމިއްޔަތު ކުރިއެރުވުމަށް ޓަކައި ކަންކަމާ މެދު ދެކޭ ގޮތް ނުވަތަ ރަވައްޔާ (އެޓިޓިއުޑް) އަކީ ކޮންމެހެން ވިސްނާން ޖެހޭކަމެކެވެ. ޕީޓަރ ގެރެޓް ވިދާޅުވަނީ ރަވައްޔާ އުފެދެނީ ތިން ބަހާއެއް އެކުވެގެންކަމަށެވެ. އެއީ ޒިހުނީ ބަހާއާއި ޝުޢޫރީ ބަހާއާއި އަދި ސުލޫކީ ބަހާއެވެ. މި ރަވައްޔާ އަޅުގަނޑުމެންގެ މާދަރީ ބަހާ ގުޅުވާލަމާތޯއެވެ؟ ބަހަވީ ކަންކަމާ މެދު ވިސްނާ ވިސްނުންތަކާއި ބަހުގެ ފިކުރުތަކާއި ބަހުގެ ހޭލުންތެރިކަމާއި ބަހުގެ ގާބިލުކަމަކީ ޒިހުނީ ބަހާއެވެ. ޒިހުނީ ބަހާ ރަނގަޅުވީ ވަރަކަށް ޝުޢޫރީ ބަހާ ރަނގަޅުވެއެވެ. މާނައަކީ ބަހުގެ ގާބިލުކަމާއި ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުވީ ވަރަކަށް ބަހާ މެދު ފައްސި ޝުޢޫރުތައް އުފެދުމެވެ. އަދި ބަހުގެ ގާބިލުކަމާއި ހޭލުންތެރިކަން ކުޑަވީ ވަރަކަށް ބަހާ މެދު ނައްސި ޝުޢޫރުތައް އުފެދުމެވެ. މި ދެންނެވި ޒިހުނީ ބަހާއާއި ޝުޢޫރީ ބަހާއިން ނުކުންނަ ނަތީޖާއަކީ ސުލޫކީ ބަހާއެވެ. އެއީ ބަހާމެދު ޢަމަލުކުރާ ގޮތެވެ. ބަހުގެ ކަންކަމަށް ޢަމަލުން އިޖާބަދޭގޮތެވެ. ޒިހުނީ ބަހާއާއި ޝުޢޫރީ ބަހާގައި ދިވެހިބަހުގެ ފެންނުޖެހޭ ނަމަ ބަސް މަސްހުނިކުރާނެއެވެ. ދިވެހިބަހުން ވާހަކަދައްކަން ނޭނގުނަސް ލަދެއް ނުގަންނާނެއެވެ. ދިވެހިބަހަކީ ބޭނުމެއް ނެތް އެއްޗެއްކަމަށް ބުނާކަށް ޖެހިލުމެއް ނުވާނެއެވެ. ދިވެހިބަހުގެ ކަންކަން ވަރިހަމަކުރާނެއެވެ. މި ކަންކަމާ ރަވައްޔާ މިވަނީ ގުޅިފައެވެ. މިކަންކަން ހައްލުކުރުމަށް އެންމެ ބޮޑު މަސައްކަތެއް ކުރެވޭނީ ބަސް އުނގަންނައިދިނުމުގެ ތެރޭންނެވެ. އެބަހީ ބަހަކީ ވިސްނުމުގެ މެދުވެރިޔާއެވެ. ފިކުރުތަކުގެ ބައިވެރިޔާއެވެ. އެހެންކަމުން ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމަށް ޓަކައި ދިވެހިބަހުގެ ރަވައްޔާ ފައްސިކުރާން މަސައްކަތްކުރަން ޖެހެއެވެ. އެކަމަށް ޚާއްޞަ ސަމާލުކަމެއް ދޭންޖެހެއެވެ.
ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމުގައި ދިވެހި މާޒީން ވެސް ފެނުނީ ބަހަށް ދެވުނު އިސްކަމެވެ. މިނިވަންކަން ހޯދުމާއި އެ މިނިވަންކަމުގެ ތެރޭން ގައުމިއްޔަތުގެ ދިދަ އުފުލަމަށް ބޭނުންކުރި ދަނޑިއަކީ ބަހެވެ. އިނގިރޭސިންގެ އިސްތިޢުމާރީ ބާރުގެ ދަށުން ގައުމުތައް ނެއްޓި މިނިވަންވަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރު އިނގިރޭސިން ދިޔައީ އިސްތިޢުމާރުގެ މައި ހަބުތަކަށް ކުދިޖަޒީރާތައް ހަދިޔާކޮށް ބަހަމުންނެވެ. ނިއުޒިލޭންޑް މިނިވަން ކުރުމަށް ފަހު ކައރީގައި ހުރި ކުދި ޖަޒީރާ ގައުމުތައް އެ ގައުމަށް ހަދިޔާކުރިއެވެ. އޮސްޓްރޭލިއާ މިނިވަންކުރުމަށް ފަހު މާ ދުރުގައި އޮތް އިންޑިއާ ކަނޑުގެ ކްރިސްމަސް އައިލެންޑް އެ މީހުންގެ ތަނަކަށް ހަދައިދިނެވެ. އިންޑިއާ މިނިވަންކުރުމަށް ފަހު ނިކަބާ އައިލެންޑާއި އަންޑަމަން އައިލޭންޑް އެ މީހުންނަށް މިލްކުކޮށްދިނެވެ. އޭރު އަވައްޓެރި ލަންކާއިން ދިޔައީ މިނިވަންކަމަށް ފައިނަގަމުން، މި ކުޑަކުޑަ ރާއްޖެއަށް ލޯއަޅަމުންނެވެ. އެ ހައްސާސް ދަނޑިވަޅު މުޙައްމަދު އަމީނު ދީދީ ކުރެއްވި އެންމެ މުހިންމު ކަމަކީ އިނގިރޭސިންނާއި ދިވެހިރާއްޖެއާ ދެމެދު އޮތް ދާޚިލީ މިނިވަންކަމުގެ އެގްރިމެންޓް އާކުރެއްވުމެވެ. އެއާއެކު ދިވެހީންގެ ސިޔާދަތު ކަށަވަރުކުރައްވައި ދިވެހީންގެ ގައުމިއްޔަތުގެ އާ ދޮރުތަކެއް ހުޅުވައިދެއްވުމެވެ. ގައުމީ ސަލާމާ، ގައުމީ ދުވަހާ، ގައުމީ ލަވަތަކުން ގައުމީ ރޫހު ދިރުވައިދިނުމެވެ. މިއިން ކޮންމެ ކަމެއްގައި ޖެއްސެވީ ދިވެހިބަހުގެ ހަމައެވެ. އިސްކުރެއްވީ ދިވެހިބަހެވެ. ގައުމަށް އައި މިނިވަން ނޫރާނީއޭ ކިޔަމުން، ވަޠަން އެދޭ ގޮތަށް ދަމާހެ ހެޔޮހިތުން މި ޖާނުދޭށޭ ބުނަމުން ދިވެހި ދަރީން އެ ދުވަހު ދިޔައީ މި ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރޭންނެވެ. އެއީ ޅެމުން ގައުމިއްޔަތަށް ދެއްވި ފަރުވާއެކެވެ. މި ހަގީގަތް ބަދަލުނުވާނެތީ ގައުމިއްޔަތަށް އިސްކަން ދިނުމަށް ޓަކައި ދިވެހިބަސް އިސްކުރާންޖެހެއެވެ.
ޢިލްމީ ދިރާސާތަކުގެ އެހީގައި ސަގާފަތުގެ ވާހަކަދައްކާފައިވާ އެއް ފޮތަކީ ކާރލީ ޑޯޑް ލިޔުއްވާފައިވާ ޑައިނަމިކް އޮފް އިންޓަކަލްޗަރަލް ކޮމިއުނިކޭޝަންގެ 5 ވަނަ އިސްދާރެވެ. ކާރލީ ޑޯޑްއަކީ 12 ފޮތެއް ލިޔުއްވައި 160ށް ވުރެ ގިނަ ދިރާސީ ކަރުދާސް ޝާއިޢުކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ދިރާސާތަކަކަށްފަހު އޭނާ ސަގާފަތް ބައްސަވަނީ މައިގަނޑު 3 ފަށަލައަކަށެވެ. އޭގެ އެންމެ އެތެރެ ފަށަލަ ނުވަތަ ކޯ ފަށަލާގައި ހިމަނުއްވާފައިވަނީ އެ ބައެއްގެ ތާރީޚާއި އަމިއްލަވަންތަކަމާއި ގަބޫލުކުރުންތަކާއި އަގުތަކާއި ދުނިޔެއާ މެދު އެ ބަޔަކު ދެކޭ ގޮތެވެ. މިއީ ސަގާފަތެއް އޭގެ ޒާތުގައި އެ ބަޔެއްގެ އަމިއްލަ ތަރިކައަކަށް ހަދައިދޭ ކަންކަމެވެ. އެންމެ މުހިންމު ބަހާތަކެވެ. މި ބަހާތައް އެ ބައެއްގެ ހިތްތަކާ ގުޅުވަލަދޭ ފާލަމަކީ އެ ބައެއްގެ މާދަރީ ބަހެވެ. މި ރާއްޖޭގައި ނަމަ ދިވެހިބަހެވެ. މި ބަހުގެ ޢިލްމީ ދިރާސާތައް ކުރެވެން ޖެހެއެވެ. މި ބަހުގެ އުސޫލުތަކާއި ހަމަތައް އެކުލަވައިލާން ޖެހެއެވެ. މި ބަސް ފަންނިއްޔާތަށް ހުޅުވާލައި މާދަމާއާ ގުޅުވާލާން ވެސް ޖެހެއެވެ. މިއިން ކޮންމެ ކަމަކީ މާލީ އިދާރާތަކުގެ ދޮރުގައި ޓަކިޖަހަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. ފަންޑާއި ބަޖެޓް ބޭނުންވާ ކަމެކެވެ. ގައުމިއްޔަތު ދިރުވާން ބޭނުންވާ ނަމަ ޢުމްރާނީ ތަރައްގީއަށް ބަޖެޓް ކަނޑައަޅާ އުސޫލުން މިލިއަނުން، ބިލިއަނުން މި ތަރިކައަށް ވެސް ބަޖެޓް ކަނޑައަޅާން ޖެހެއެވެ. ބަހުގެ ހަރަކާތްތައް ހިންގުމަށާއި ކަންކަން ރޭވުމުގައި ދީލަތިވާން ވެސް ޖެހެއެވެ. ކުންފުނިތަކާއި މުއައްސަސާތަކުން ބަހަށް ކުރާ ހޭދަ އިތުރުކުރާން ވެސް ޖެހެއެވެ. މިއަދުގެ ހާލަތަށް ބަލާ އިރު ދިވެހިބަހަށް ހޭދަކުރުން މަޖުބޫރުކުރާން ވެސް ޖެހެއެވެ. ބަހުގެ މާހިރުންގެ ޚިދުމަތަކީ ހިލޭ ސާބަހުގެ ޚިދުމަތެއްގެ ގޮތުގައި އޮތް އޮތުމަށް ނިމުމެއް ގެންނާން ވެސް ޖެހެއެވެ. މި ކަންކަމަކީ ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމަށް ޓަކައި ކޮންމެހެން ބޭނުން ކަންކަމެވެ.
ދިވެހި ގައުމިއްޔަތު ކުރިއެރުވުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރާންޖެހޭ ކަމެވެ. މި ކަން ކުރުމުގައި އެންމެ އިސްކަމެއް ދޭންވީ ދިވެހިބަހަށެވެ. އެއީ ގައުމިއްޔަތުގެ ހިތެވެ. އެ ހިތާ އެކު ތަޢުލީމީ ނިޒާމަށް ބަދަލުތަކެއް ގެންނަންވީއެވެ. އެ ހިތުން އިރުޝާދު ދިނުމުގެ ފުރުސަތު، ސްކޫލު މަދަރުސާތަކަށް ހޯދައިދޭންވީއެވެ. އެ ހިތާމެދު ދެކޭ ގޮތް ފައްސިކުރަންވީއެވެ. އެ ހިތާ ގުޅޭ އުފެއްދުންތައް އިތުރުކުރަންވީއެވެ. އެ ހިތަށް ހޭދަކުރަންވީއެވެ. އޭރުން ގައުމިއްޔަތު ދިރުވުމަށް ކުރެވޭ މަސައްކަތަށް އިތުރު ދިރުމަކާއި ރޫހެއް ލިބޭނެއެވެ.
