ޑރ. އަޙްމަދު ޒަކީ ނާފިޒް
ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި، އިއްތިހާދީންނަށް އެހީތެރިވެދިނުމުގެ ގޮތުން، އިންޑިއާ ކަނޑުގެ ސަލާމަތާއި ސަރަހައްދުގެ ޙިމާޔަތާއި ގައުމުގެ ދިފާޢުގައި ދިވެހިރާއްޖެއިން ވަނީ، އިނގިރޭސި ދައުލަތާއެކު މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކޮށްފައެވެ. އެގޮތުން، ތިލަދުންމަތީ އުތުރުބުރި ކެލަޔަކީ، ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތެރޭގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން މަރުކަޒުކޮށްގެން ތިބި ރަށެކެވެ. ކެލާގެ އޭރުގެ ވާހަކަތަކަކީ، ތިލަދުންމަތީ މީހުން، ވަރަށް ފަރިތަކަމާ އެކު މިހާރު ވެސް ކިޔައިދޭ ވާހަކަތަކެކެވެ. ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ވާހަކަތަކުގެ ތެރެއިން މި ފަހަރު އަޅުގަނޑު ބަލައިލާފައި މި ވަނީ ތިލަދުންމަތީ އުތުރުބުރި ކެލަޔަށެވެ. މަގުސަދަކީ، ކެލާތުނޑީގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން ބޭނުންކުރި ތަންތަނުގެ މިއަދުގެ ހާލަތް، އަޅުގަނޑަށް އެނގުނު ވަރަކުން، ބަޔާންކޮށްލުމެވެ.
ބޯޓުގަނޑު
އަޅުގަނޑުގެ ކަޅި އެންމެ ފުރަތަމައަށް ހުއްޓެނީ، ކެލާތުނޑީ ގޮނޑުދޮށުގައި ވަޅުލެވިފައި އޮތް އިނގިރޭސި ސިފައިން ބޭނުންކުރި ބޯޓުގަނޑަކަށެވެ. މިއަދު، ފެންނަން އޮތީ ބޯޓުގަނޑުގެ ދަބަރަށްވެފައިވާ ފުރޭމުގަނޑުގެ ބައެކެވެ. ހިކިދިޔައިގައި، މިހާރު ފެންނަން އޮތް ފުރޭމުގެ ބޮޑުބައި ވެލިގަނޑުގައި ފެންނަން އޮތަސް، ބޮޑު ދިޔައިގައި އޮންނަނީ ގޮނޑުދޮށަށް ޖަހާ ރާޅުތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. ކެލާތުނޑީގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން މި ބޯޓު ބޭނުންކުރީ، މަތިންދާބޯޓުތަކަށް ބޭނުންވާ ތެލާއި އެހެނިހެން ތަކެއްޗާއި މީހުން ބޯޓަށް ގެންދިއުމާއި ބޯޓުން ގެންނަ ތަކެއްޗާއި އަންނަ މީހުން އެއްގަމަށް ބޭލުމަށެވެ. މި ބޯޓުގަނޑުގެ ސައިޒަށް ބަލައިލުމުން އެއީ އެކަމަށް އެކަށީގެންވާ ބޯޓެއްކަން އެނގެއެވެ. ބޯޓުގެ ރަންޒަމާނުގައި ހިމާޔަތްނުކުރެވުނު މި އުޅަނދު، އޭގެ 81 އަހަރުފަހުން މިއަދު އެ ވަނީ ފީ ދަބަރަށްވެ، ވަޅުލެވިފައި އޮތް އޮނިގަނޑަކަށް ވެފައެވެ.
ޕަންޕުވަޅު
ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ހަނދާންތަކުގެ ތެރެއިން، މިއަދު ފެންނަން ހުރި އަނެއް އާސާރަކީ، އިނގިރޭސި ސިފައިންގެ ބޭނުމަށް ފެންނެގި ވަޅެވެ. މި ވަޅު ބަހައްޓައި ބޭނުންކުރަން ފެށުމާ ހަމައަށް ސިފައިންނަށް ބޭނުންވި ހުރިހާ ފެނެއް ގެނެސްފައިވަނީ ސިލޯނުންކަމުގައި އެ ރަށުގެ ބައެއް އިސްރަށްވެހީން ބުނެއެވެ. މި ވަޅުގައި ތިލަވަތްގަލެއް ނެތެވެ. ވަޅު ބަހައްޓާފައިވަނީ މައްޗަށް ފުޅާކޮށް އަޑިއަށް ހިމަކޮށެވެ. ތިލަވަތްގަލެއް ނެތި، ވަޅުގެ އަޑީގައި ގުންޑޮޅި ހެދިފައި އޮތަސް، މަތި ފުޅާކޮށް ހުރުމުން، ވަޅު ހުރީ ފަސްގަނޑުގައި ވަރަށް ރަނގަޅަށް ހިފެހެއްޓިފައެވެ. މިގޮތަށް ފަރުމާކުރުމުން، ބިމަށް އަތުވެދާނޭ ލޮޅުމަކުން ވަޅު އަޑިއަށް ގަނބައިގެން ދިއުމުގެ ފުރުސަތު ކުޑަކަމަށްވެއެވެ.
ޕަންޕުވަޅު ހުރި ހިސާބު ވަރަށް ބޮޑަށް ވައުވެފައި އޮތުމުން، ގަސްތަކުގެ މުލުން ވަޅަށް އަސަރުކޮށްފައިވެއެވެ. ވަޅުގެ މަތީބައިގެ ފާރުގައި ދިގު ފުން ރެނދުތަކެއް ލައި، ރެނދުތައް ބޮޑުވަމުންދާތީ، ފަރުވާއެއް ނުދެވިއްޖެ ނަމަ އެއީ، ވަޅުގެ މަތީބައިގެ ނިމުމުގެ ސިއްކައަކަށް ވެދާނެއެވެ. ކެލާގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން އުޅުނީ 1943 ގެ ތެރޭގައި ކަމުން، މިއީ، މިހާރު 81 އަހަރުވެފައިވާ މުސްކުޅި ވަޅެކެވެ. މި ފެށޭ 2025 ވަނަ އަހަރުގައި މުޅި ދުނިޔޭގެ އެކި ކަންކޮޅުތަކުގައި ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމަ ނިމުނުތާ 85 އަހަރު ފުރުން ކުލަގަދަކޮށް ފާހަގަކުރާ އިރު، ރާއްޖޭގެ އުތުރުގައި ހުރި ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ އެންމެ މުހިންމު އެއް އާސާރަކީ، ދޭހާ އަތްވަކަށާއި ވެހޭހާ ވާރެއަކަށް، ދިމާއަށް ހާމައަށް ވަލުތެރޭގައި ހުރި، މި ހަމަހިމޭން އެކަނިވެރި ޕަންޕުވަޅެވެ. މިއަދު، މި ވަޅުގެ ވަށައިގެން އޮތް ވައު ތުނިކޮށް، ބޮޑެތި ގަސްތައް ކަނޑައި ވަޅު ހިޔާނުކުރެވި ދޫކޮށްލެވިއްޖެ ނަމަ، މި ވަޅަށް 100 އަހަރު ވުމުގެ ކުރިން ވަޅު ވީރާނާވެދިއުމަކީ ހަގީގަތަކަށް ވެދާނެއެވެ.
“ޕަންޕު”ވަޅުގެ އިތުރު ވަޅެއް ވެސް އެ ސަރަހައްދުގައި ހުރިކަމަށް ބުނެއެވެ. މި ވަޅު، މިއަދު ފެންނަން ނެތަސް، ވަޅަކީ، ކެލާތުނޑީގައި މަސައްކަތްކުރަން އުޅުނު ދިވެހިން ބޭނުންކުރި ވަޅެވެ. ވަޅު ހުރިތަން ކެލާ މީހުންނަށް މިހާރު ވެސް އެނގެއެވެ.
ބަޑިގުދަން
ކެލާތުނޑީގައި، ‘ޕަންޕު’ވަޅު ނަގާފައި، ދެން އެންމެ ރަނގަޅަށް ފެންނަން ހުރި ތަނަކީ “ބަޑި ގުދަނެވެ”. މި ތަނަކީ، އިނގިރޭސިން، ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ލުއި ހަތިޔާރު ރައްކައުކޮށްފައި ހުރި ތަނެއްކަމަށާއި ފިސްތޯލަ، ރައިފަލް، އުންޑަ، ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް އެ ތަނުގައި އެ މީހުން ގެންގުޅުނު ކަމަށް ކެލާގެ އިސްރަށްވެހީން ބުނެއެވެ. ބަޑި ގުދަނުގެ މައިދޮރު ހުރި ފާރުގެ ބޭރުގައި ސިމެންތިން އޮމާންކޮށްފައިވާ ތަންކޮޅެއްގައި ކޮންމެވެސް ތާރީޚެއް ޖަހާފައި (މިހާރު ބައެއް އަކުރު ފޮހެވިފައި) ވެއެވެ. ބަޑި ގުދަނުގެ ހުރިހާ ފާރެއްގެ ވެސް، ރޭނުންގަނޑު، ފުދޭވަރަކަށް އުސްކޮށް، ގާތްގަނޑަކަށް ހަމަޔަށް ފެންނަން އެބަ ހުއްޓެވެ. ކުޑަދޮރު ހުރި ތަންތަން ވެސް ރީއްޗަށް އެބަ ހުއްޓެވެ. ގުދަނުގެ ތަޅުންގަނޑު ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ފެންނަން އެބަ އޮތެވެ. ތަޅުންގަނޑުގައި ގަސްފަޅާފައިވުމާއި ގުދަނުގެ ފާރުގެ އެތެރެ ބިތުގައި ވެސް ވަރަށް ވަރުގަދައަށް ހެދެމުންދާ ގަސް ހުރުމުން، އެ ގުދަނުގެ ބައެއް ފާރުތައް ސަލާމަތުން ހުރުމުގެ ފުރުސަތު ދަނީ ހަނިވަމުންނެވެ. މިހާރު ވެސް، ބަޑި ގުދަނުގެ އެއް ފަރާތުގެ ފާރުން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ގައު ނެއްޓި، ހަލާކުވާން ފަށާފައިވެއެވެ. ތަނުގެ ތެރޭގައި ފާރުގެ ބިތާ ވަރަށް ކައިރީގައި ހެދިފައި ހުރި ބޮޑެތި ގަސްތަކުގެ ސަބަބުން، ގުދަނުގެ އެހެން ފާރެއްގައި ރެނދުލައި ހަލާކުވެ ދިއުމަކީ ވެސް ކައިރިކަމެވެ.
ބަޑި ގުދަން ފިޔަވައި، އިނގިރޭސީން ހެދި ބައެއް އެހެނިހެން އިމާރާތްތަކުގެ އަސަރު ވެސް ފެންނަން އެބަ ހުއްޓެވެ. ކެލާތުނޑީގެ ގޮނޑުދޮށާ ހަމަޔަށް އިނގިރޭސީން ރާނާފައިވާ ޖަންކްޝަނެއްގެ ބައެއް ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ. މި ޖަންކްޝަނަކީ އިނގިރޭސީންނަށް ކައްކާ ބަދިގެއިން ދޫކުރާ ހަޑި ފެންތައް މޫދަށް ގެންދިއުމަށް ހަދާފައިވާ ތަނެއްކަމުގައި ކެލާ މީހުން ބުނެއެވެ.
ކެލާތުނޑީގައި އިނގިރޭސިން އެޅި އިމާރާތްތަކުން މިއަދު ފެންނަން ހުރި ތަންތަން ހިޔާކުރަން ބޭނުންކުރި މަތިވަޑާންގަނޑެއް، ފުރާޅެއް، ނުވަތަ އެއިން އެއްޗެއްގެ ބައެއް ވިޔަސް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. ކެލާ މީހުންގެ ކިބައިން އެނގުނީ އިމާރާތްތައް ހިޔާކުރަން، އިނގިރޭސީން ޓިނު ބޭނުންނުކުރާ ކަމެވެ. އިމާރާތް ހިޔާކުރަން ބޭނުންވާ ލަކުޑި ފުރޭމުގަނޑު ގޭގެ ދެ ކޮޅުގެ ފާރުމަތީގައި ހަރުކޮށްލުމަށް ފަހު، ބޭނުންވާ އިތުރު ބައިތައް ހަމަ އެ ގޮތަށް އިމާރާތުގެ ފާރުގެ އެކި ހިސާބުގައި ހަރުކޮށްލަނީއެވެ. އިމާރާތްތައް ހިޔާކުރީ ރުކުފަނުންނެވެ. އިމާރާތްތައް ހުރި ސަރަހައްދުގެ ގޮނޑުދޮށުގައި، އެ ތަނަށް މުދައު ގެނައި ބޮޑެތި ރޭޝަން ފޮށިތައް، އެއް ފޮށި މައްޗަށް އަނެއް ފޮށި އަރުވައިގެން ހަދާފައި ހުރި “ފާރެއް” ހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރުގައި ހުރިކަމަށް ވެއެވެ.
ހޮނުދަގަނޑު
ކެލާތުނޑިއަކީ، ވަރަށް ފުޅާ ބޮޑު ސަރަހައްދަކަށް ވެފައި، އެ ދުވަސްވަރު، ދިގު ރުއް ގަސްތައް ހުރުމާއެކު އިމާރާތްތަކަށް ހޮނު އެޅުމުގެ ފުރުސަތު އޮތުމުން، ހޮނުން ސަލާމަތްވުމަށް އުސް ތަނބެއް ޖަހާފައި ހުރިކަމަށް ވެއެވެ. އެ ތަނބުގެ ފުލުގައި ހުރީ ލޮއެވެ. މަތީބައިގައި ދަނގަނޑެވެ. ކެލައިން އިނގިރޭސިން ފޭބުމުން، އެ ތަނަށް ދިވެހީން ގޮސް، ވަގަށް ނެގި ތަކެތީގެ ތެރޭގައި، އެ ދަނގަނޑުވަނީ ގެއްލިފައެވެ. އެކަން ކުރިކަން ދެނެހުރި މީހަކު އަޅުގަނޑު ގާތުގައި ބުނީ އެ ތަނބު ނެގީ އެ ދުވަސްވަރު ބަންނަމުން ދިޔަ މަސް ދޯންޏަކަށް ބޭނުންވާ މޮހޮރު، ކަބީލާ ފަދަ ތަކެތި ހެދުމަށެވެ. އޭނާ ބުނިގޮތުގައި، އެ ދުވަސްވަރަކީ، އެފަދަ ތަކެތި ހެދުމަށް ބޭނުންވާ މައުދަނު ފަސޭހައިން ލިބެން ހުރި ދުވަސް ވަރެއް ނޫންކަމުން، ރައްޔިތުންގެ ޒަރޫރީ ބޭނުމަށް އެފަދަ ތަކެތި ބޭނުންކޮށްލީއެވެ. އިނގިރޭސީންގެ ގޭގައި އޮތް ތަޅުމުގެ ބައިތައް ވެސް ކަނޑައި ނަގައިގެން ވަޅުހެދުމަށް ކެލަޔަށް ގެންދިޔަކަމަށް އޭނާ މައުލޫމާތު ދިނެވެ.
ފަޅަށް ވެއްޓުނު މަތިންދާބޯޓު
ކެލާ ތުނޑިއާ ގުޅިފައިވާ ފަޅުތެރެއަށް އިނގިރޭސި ސިފައިން ދޫކޮށް ދިޔަ އެންމެ އަގުހުރި އެއް “ތަރިކަ” އަކީ އެ ފަޅަށް ވެއްޓުނު މަތިންދާބޯޓެވެ. އެލުމިނިއަމުގެ ބޭނުމުގައި އެ ބޯޓުގެ ދެ ފިޔަގަނޑާއި މައިގަނޑުން ނެގެން ހުރި މައުދަނެއް ވަނީ ނަގައިފައެވެ. މި ކަމުގައި ނައިފަރު، ކުޅުދުއްފުށި، އުތީމު، އަދި، ދިއްދޫ މީހުންގެ ބައިވެރިވުން އޮތެވެ. ބޯޓު ހަލާކުކޮށް އެލުމިނިއަމް ނެގުމުގެ ބޭނުމުގައި އެ ސަރަހައްދަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ފީނި މީހަކީ ނައިފަރު ވަޑި އާދަންބެ ކަމުގައި ކެލައިން މައުލޫމާތު ލިބުނެވެ. މިއަދު ވެސް، ކެލާގެ “ކުޑަ” ވިލުގައި، (ފުން ވިލާއި ޖެހިގެން ކަހަލަގޮތަކަށް އޮންނަ ފުންތަން)، އެ ބޯޓުގެ ކޮކްޕިޓް ގެ ބައެއް އެބަ އޮތެވެ. ފަޅަށް ދޫކޮށްލާފައި އޮތް ބައިން އިތުރަށް ނަގާނެ އެލުމިނިއަމެއް ނެތުމުން އެ ބައި ދޫކޮށްލާފައި އޮތީކަމަށް ބެލެއެވެ. 2004 ގެ ޑިސެންބަރުގައި ރާއްޖެއަށް އެރި ސުނާމީގައި، ބޯޓުގެ ކޮކްޕިޓް އޮތްތަން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ބަދަލުވެ، އޭގެ މައްޗަށް މިހާރުއޮތީ ވެލި އަރާފައެއެވެ.
ކޮންކިރިޓް ބްލޮކް
ބޯޓު ވެއްޓިފައި އޮތް ކެލާގެ ވިލަކީ ދުވާލަކު އެތައް ބޯޓެއް ޖައްސައި އުދުއްސައި ހެދި ވިލެކެވެ. މި ކަމަށް ވިލުގައި އޮތީ ބޮއެ އަޅައިފައެވެ. ބޯޓު ޖެއްސުމަށް ފަހު ވިލުގެ ދިގުމިނަށް ދުއްވާފައި ގޮސް ވަށަފަރު ފަޅާއި ވަރަށް ކައިރިން ލަނބާލައިގެން އައިސް ކެލާތުނޑީ ފަޅުގައި ޕާކްކޮށް އަޅަނީއެވެ. މިގޮތުން، ބޯޓުތައް އެޅުމަށް ފަޅުގައި ބޮޑު ދެ ކޮންކިރިޓް ބްލޮކްވަނީ ބާއްވާފައެވެ. ބޯޓުފަހަރު ޖެއްސުމަށް ފަހު ކޮންކިރިޓް ގަލުގައި ހަރުކޮށްފައި އޮންނަ ބޮއިގައި އައްސާލަނީއެވެ. ކޮންކިރިޓް ބްލޮކުގައި ހުރި ބޮއިގެ ބޭރުން، މަތިންދާ ބޯޓުތަކަށް އިތުރަށް ޙިމާޔަތް ދިނުމަށް ބޯޓުގެ ދެވަނަ ވަލެއް އައްސާލަން، މޫދުގައި އިތުރު ކޮންކިރިޓް ތަނބެއް ހުރިކަމަށް ވެއެވެ. އެ ތަނބު މިއަދު ފެންނާކަށް ނެތެވެ. އެހެނަސް، ފަޅުގައި، ދެ ކޮންކިރިޓު ބްލޮކް އެބަ އޮތެވެ.
ކެލަޔަށް އިނގިރޭސި ސިފައިން ބޭލުމުގެ ކުރިން ދިވެހި ސަރުކާރާއި އިނގިރޭސި ސަރުކާރާ ދެމެދު ވަނީ އެގްރީމެންޓެއްގައި ސޮއިކުރެވިފައެވެ. އޭގައިވާ ގޮތުން، އިނގިރޭސިން ތަން ދޫކޮށްފައި ދާން ވާނީ ހުރިހާ އެއްޗެއް ކެލާތުނޑިއަށް ދޫކޮށްލުމަށް ފަހުއެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ފަރާތުން އެ އެގްރީމެންޓްގެ މާއްދާތައް ލިޔުއްވީ، އަމީރު ހަސަން ފަރީދު ދީދީގެ އިރުޝާދުގެ ދަށުން ކަމުގައި ވެއެވެ. ކެލާގައި އިނގިރޭސީންނަށް އެހީތެރިވުމަށް، ސަރުކާރުން ވެރިން ފޮނުވާފައި ތިއްބެވެ. މި ބޭފުޅުންނާއެކު، ތިލަދުންމަތީ ބައެއް ރަށްރަށުގެ ވެރީން ހިމެނޭގޮތަށް އިސް ޓީމެއް ކެލާގައި ހަރަކާތްތެރިވިއެވެ.
ކެލާތުނޑީގައި ތިބީ ވައިގެ ސިފައިންނެވެ. ކެލާތުނޑިއަށް ދިޔައީ ވެސް އަސްކަރީ މަތިންދާ ބޯޓެވެ. ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ތާރީޚު ފޮތްތަކުން އެނގޭ ގޮތުގައި، އަސްކަރީ ހަމަލާތަކުގައި، ބޯޓުފަހަރުން ކަނޑުވާ މީހުން ހޯދުމާއި އެ މީހުން ސަލާމަތްކުރުމަށް ކެލައިން މަތިންދާބޯޓު އުދުއްސިއެވެ. އޮޕަރޭޝަންތައް ހިންގީ ސިލޯނުގެ ކޯގައްލާގައި ތިބި އިނގިރޭސި ވައިގެ ސިފައިންގެ ބެލުމުގެ ދަށުންނެވެ.
ނިންމާލުން
ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައިގެ ދުވަސްވަރު ކެލާގައި އިނގިރޭސި ސިފައިން ބޭނުންކުރި މަދު ބިނާތަކެއް އަދިވެސް، ކެލާތުނޑީގައި ފެންނަން އެބަ ހުއްޓެވެ. މިއަދު، އަޅުގަނޑުމެންގެ އިހުމާލުން، އެ ތަންތަން ވީރާނާވަމުން، ނެތެމުން ދިޔަޔަސް، އެ ތަންތަނަކީ، ދުނިޔޭގައި މިހާތަނަށް ހިނގި އެންމެ ވަރުގަދަ ހަނގުރާމައިގައި ދިވެހިރާއްޖޭގެ މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްތައް ވެސް އިއްތިހާދީންގެ ބޭނުމަށް ދީގެން، އިންޑިއާކަނޑުގެ ދިފާއުގައި، ގައުމުގެ ސަލާމަތަށް ޓަކައި ދިވެހީން އެ ހަނގުރާމައިގައި ބައިވެރިވިކަން ދައްކުވައިދޭ ބިނާތަކެކެވެ. ބޮޑުހަނގުރާމަ ކާމިޔާބުކުރުމުގައި ކެލަޔަކީ ވެސް، މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކޮށްފައިވާ ރަށެއްކަން މިއަދުގެ ދިވެހި ޒުވާން ޖީލުގެ ހިތްތަކަށް ފުންކޮށް ވައްދައިދޭނެ، ރާއްޖޭގެ އުތުރުގައިވާ، ދިރިހުރި މަދު ހެކިތަކުން ފެންނަން ހުރި ދެތިން ހެތްކެވެ. މި ތަންތަނާ، އެފަދަ އެހެނިހެން ތަންތަން، ބެލެހެއްޓުމަށް ބޭނުންވާ އާމްދަނީ، އެފަދަ ތަންތަން ބޭނުންކޮށްގެން ހޯދޭނެ، ވަށައިޖެހޭ އުސޫލެއްގެ ދަށުން، އަތޮޅުގެ ބައިނަލްއަގުވާމީ ވައިގެ ބަނދަރާއި ފަތުރުވެރިކަމާ ގުޅުވައިގެން، “އާސާރީ ޓުއަރ” ރާވައިގެން ނަމަވެސް، ވިލަރެސްކުރެވޭނެ، ވިލުންތެރި ނިޒާމެއް އޮތުން މުހިންމެވެ. މިގޮތުން ބަޑިގުދަނާ ވަޅު ވެސް ހިޔާކޮށް، އެ ސަރަހައްދު ބަލައިލަން އަންނަ މެހުމާނުން މަޑުކޮށްލާނެ މެހުމާނުސަރާއަކާއި އެ މީހުނަށް މައުލޫމާތު ދޭނެ މާލަމަކާއި ތަނުގައި ވިއްކަން ބަހައްޓާ ސްވެނިއަރާ، ރާއްޖޭގެ ފޮތާ، ފޮޓޯ، އަދި ޓުއަރ ޓިކެޓް ވިއްކާނެ ކައުންޓަރެއް ހިމަނައިގެން ކެފޭއަކާ އެކު، ކަންކަން ހިންގާނެ އިމާރާތެއް އެޅިދާނެއެވެ. ދިވެހީންގެ އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށާއި ރާއްޖެއަށް އަންނަ ބޭރުގެ މެހުމާނުންނަށް، ދުނިޔޭގެ ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައަށް “ބޮޑުތިލަދުންމަތި” ތައްޔާރުކޮށްފައި އޮތް ގޮތުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދިނުމަކީ ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުން އިހުމާލުކުރެވެން ނެތް ބަޔަކަށްވާތީއެވެ.
- ނޯޓު: މި ލިޔުމުގެ ބޮޑުބައި ތައްޔާރުކުރީ، ކެލައިގައި ތިއްބެވި ބައެއް އިސްރަށްވެހީން އަޅުގަނޑަށް ދެއްވި މައުލޫމާތުގެ މައްޗަށެވެ. “ކެލާތުނޑި” މި ލަފުޒު ބޭނުންކޮށްފައި އެވަނީ އާންމު މާނާގައި ބޭނުންކުރާ ތުނޑިއަށްވުރެ ފުޅާ މާނައެއްގައި ވަކި ސަރަހައްދަކަށް އެނަން ޚާއްޞަކުރުމުގެ މާނައިގައެވެ.
